Ma’ruzalar matni

Fakultativ mashg’ulotlar. Boshlang‘ich sinflarda fakultativ mashg‘ulotlarni tashkil etish mohiyati juda katta ahamiyat kasb etadi. Fakultativ mashg‘ulotlarda o‘rganiladigan materiallar darslik materiallarini takrorlamagan holda o‘rganilib, boshlang‘ich sinf o’quvchilarining bilimini mustah­kamlash va chuqurlashtirishga qaratilishi lozim. Ayniqsa, sharq mutafakkirlari ijodini o‘rganish va matematika darslari samara­dorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish har bir mashg‘ulotda tavsiya etiladi. Masalan, 1-mashg‘ulotda Abu Rayhon Beruniy, 2-mashg‘ulotda Abu Ali ibn Sino, keyingisida al-Xoraz­miy, Mirzo Ulug‘bek kabi mutafakkirlar merosidan bosh­lang‘ich sinfga xos tomonlari o‘rganiladi.

3. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida tarixiy materiallardan foydalanish imkoniyatlari.

Darhaqiqat, o‘zbek xalqining buyuk mutafakkirlari ham uzoq o‘tmishdayoq olib borgan tadqiqotlari va amalga oshirgan kashfiyotlarida insonlarni odobli, ma’naviyati yuksak, komil mehnatsevar, vatanparvar bo‘lib tarbiyalanishiga yangi g‘oya va ta’limotlarni yaratganlar. Bular: Muso al-Xorazmiy (783–850), Abu Rayhon Beruniy (973–1048), Ibn Sino(980 –1037); Umar Hayyom (1048–1131); Nasriddin at-Тusiy (1201–1274); Ulug‘bek (2394–1449), G’iyosiddin al-Koshiy; Ali Qushchi (1402–1474); va boshqalarning bizga qoldirgan boy meroslari fikrimizga asos bo‘ladi. Bu allomalarimizning asarlarida bolalarning O’qishi, mehnati, odobi va bu ishda muallimlarning vazifalariga katta e’tibor berilgan. Jumladan, Nasriddin Тusiy fikri bo‘yicha o’qituvchi o’quvchilarni aql-zakovatiga ta’sir qilishi uchun o’quvchilar ishonchini qozonish va qalbidan joy olish mas’uliyatini his qilishi lozim. Abu Nasr Forobiy o’qituvchi faoliyatida yoshlarning axloqiy me’yorlari, amaliy ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtirishga yo‘naltirilganligi asosiy vazifalardan biri ekanligini ifodalaydi. Ibn Sino fikricha, tarixiy manbaalarni bilish olijanob va foydali faoliyatdir. U ilm narsalarning inson aqli yordami bilan o‘rganilishi shaxs faoliyatida muhim hisoblanishini ta’kidlab o‘tadi. Abu Rayhon Beruniy pedagogik ijodida tarbiyaning maqsadi, vazifalari va o‘rni, inson, yosh avlodning rivojlanishi haqidagi fikrlari chin ma’noda insonparvarlik asosida qurilgan. Abu Rayhon Beruniyning pedagogik g‘oyalaridan eng muhimi bilimni puxta va mustahkam egallash zarurligidir.

Ota-bobolarimizdan qolgan ilmiy merosni chuqur o‘rganib, uni ta’lim va tarbiya jarayoniga tatbiq etish har bir ma’naviyatli va ijodkor mutaxassisning muqaddas burchidir. Quyida biz boshlang‘ich sinflarda matematikadan dars samaradorligini oshirishga doir to‘garak mashg‘ulotini dars tipida o‘tkazish mumkin bo‘lgan namunasini tavsiya etamiz.

Matematikadan darsdan tashqari mashg’ulotlarlarning samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanishning taxminiy rejasi.

№	O‘rganiladigan mavzular nomi	Darsning borishi	Kutiladigan natija	Тarixiy tushuncha larni shakllantirish manbalari
1	Natural sonlarni raqamlash va ular ustida arifmetik amallar	Yashash uchun raqamlarni zarurligi, uni xalq ijodiyoti va qadriyatlarida ifodalanishi	Raqamlarni paydo bo‘lish zaruriyati va asoschilari	Al- Xorazmiyning «Hind kitobi» risolasi ahamiyatini bilish va vatanparvarlik hissiyotini tarbiyalash.
2	Miqdorlar: uzunlik, yuza, vaqt, hajm, og‘irlik tushunchalari va o‘lchov birliklari	Тurli miqdorlarni kelib chiqish tarixi, ularni har kunlik hayotga ishlatilishi. o’quvchilarni aniq, mantiqiy fikrlashga o‘rgatish	O‘nli pozision tizimini o‘lchov birliklarida tatbiq etilishi. o’quvchilar ongli ravishda buni ishlatishi	Тurli xalqlarda miqdorlarni o‘lchashda turli o‘lchov birliklari, ularning nomlari.
3	Kasrlar va ulush tushunchasi	Ulush va kasr tushunchalari kelib chiqish tarixi, turli xalqlarni ulushlar to‘g‘risidagi fikrlari	Kasrlarni kundalik hayotda masala-misollarni yechishda to‘g‘ri tatbiq etilishi. vatanparvarlik tarbiya	Qadimiy Misr, Bobil liklarni kasr haqidagi ta’limoti. G‘iyosidinal- Koshiyning «Arifmetika kaliti» asari.
4	Algebra elementlari: sonli va o‘zgaruvchi ifodali tushuncha lari, tengsizliklar va tenglamalar yechish	Algebraik tushunchalarni kelib chiqish tarixi. Matematik bilimlarni chuqurlashtirish. Mantiqiy abstrakt fikrlashga o‘rgatish	Algebra element larini ongli ravishda tushunish, bilish, to‘g‘ri tatbiq etish. Buyuk ajdodlarimiz ijodi bilan yaqindan tanishish.	Muhammad -al-Xorazmiyni «Al-jabr va al- muqobala» asari va uning ahamiyati, qadimgi Yunon olimlarining ta’limoti. Umar Hayyom ijodi.
5	Geometriya ele mentlari:nuqta, to‘g‘ri chiziq, kesma, burchak uchburchak, to‘rtburchak, ko‘pburchak, aylana, kvadrat.	Geometrik figuralarni chizish, o‘lchash, geometrik masalalarni yechish, kundalik hayotga tatbiq etish.	O’quvchilarning fazoviy tasavvurlarini abstrakt fikrlashini rivojlantiradi, amaliy malakalar tarkib topadi.	Evklidning «Negizlar» asari, Pifogorning ilmiy maktabi, ijodi. Barcha buyuk O‘rta Osiyo olimlari ijodi, faoliyati
6	Masalalar yechish	Mantiqiy fikrlash, ana liz va sintezni qo‘llash ga, taqqoslash, umumlashtirish, aniqlashtirishga, yo‘naltirishga o‘rgatish	Matematik bilimlarni amaliyotga tatbiq qilish. Masala yordamida tarbiya muammolarni hal qilish	Qadimgi Misr pa piruslaridan boshlab hozirgi davrning turli manbalari