Dengiz transporti asosiy texnik jixozlariga kemalar (flot), dengiz yullari, undagi kurilma va
yordamchi xizmat kemalari, - shatak kemalari, muz yorar. Ut uchiruvchi va xakozo;
texnika ishlari kemalari - suv yullari ostini chukirlashtirish va tozalar ishlari, tuprok tashuvchi,
Temir yul xamda avtomobil transport vositalarini dengizdan olib utuvchi paromlar dengiz
Dengiz portlari, odatda dengiz va oksan kirgoklari va daryolarning dengizga kuyilishi yerlariga
joylashtirilgan bulib, katta transport uzellarning sostaviga kiradilar xamda portlar yuk va passajirlari
transportning boshka turlariga utkazish va aksincha ulardan kabul kilish bilan birga kemalar xavf -
xatarsiz turadigan va ularga yordamchi xizmat (suv, ozuka, moylash va yonilgi zaxiralarni kabul kilish.
Extiyot kism va buyumlar olish va xakozo) kursatiladigan, sanitariya ishlari xamda bojxona (tamojnya
- chegaradan utishdagi tekshiruv) - tekshiruv ishlari bajariladigan joylar xamdir.
Dengiz portlari umumfoydalanish, maxsus va aralash portlarga bulinadilar. Umum foydalanish
portlari passajirlar va yuk tashuvchi kemalarni xamda boshka kemalarni xam kabul kiladi. Odatda
bunday portlarda bajariladigan yuk oboroti xajmi kichik buladi.
Maxsus portlar yuklarning muayyan gruppalarini kabul kilishga (yoki junatishga) muljallangan
buladi. Masalan, kumir, ma’dan, don, neftь maxsulotlari, sement. Balik va xakozo. Yuk oborotlari
katta bulgan maxsus portlar katta kuvvatli va ixtisoslashtirilgan yuk ortish - tushirish mashina va
mexanizmlari bilan jixozlangan buladi.
Eng yirik portlar aralash portlar xisoblanadi. Bunday portlar maxsus va umumiy yuklarni kabul
kiluvchi bir kancha rayonlar yoki ixtisoslashtirilgan bekatlar, passajirlarga xizmat kiluvchi katta bekat
va vokzal inshootlari buladi.
Dengiz transportining texnika - iktisodiy xususiyatlari.
Dengiz transportining afzalligi va undan foydalanish samaradorligi dengiz yullarining uziga
xos xususiyatlari bilan izoxlanadi. Dengiz satxlari tabiiy yullar bulib, ularni kurish va rivojlantirish
uchun xarajatlar talab kilinmaydi. Dengizlarni portlar bilan yoki ularni uzaro birlashtiruvchi kanallarni
kurish va ekspluatatsiya kilish uchungina xarajat kilinadi. Tabiiy dengiz yullarning utkazish
kobiliyatini amalda cheklanmagan va uni rivojlantirish yoki kengaytirish uchun xam xech kanday
xarajat talab kilinmaydi; dengiz satxlari juda keng va chukur bulgandek kemalar gabariti va yuk
kutara olish kobiliyati xam cheklanmagandir. Lekin sunggi yillarda yasalgan 0,5 mln. tonna suyuklik
tashuvchi supertankerlarning suvga botish kismi 25-30 metr tashkir kilish sayoz dengizlar, kanallar,
reydlar va port akvatoriyalarini chukurlatishni talab kiladi. Dengiz yul satxlari tekis va tugri
bulganligi uchun kemalar bandlikka kutarilish uchun xam talab kilmaydi.
Portlar urtasida ular boshka transport turlariga nisbatan kiska va tugri marshrutlar bilan
suzadilar. Uzok masofalarga yuk tashishda dengiz transportining tashish tannarxi transportning
boshka turlariga nisbatan ancha arzondir. Yuk kutarish kobiliyati katta bulgan dengiz kemalari yuk
ortish va tushirish operatsiyalari xamda katta mikdorli yuklarni yigish uchun portlarda kup vakt
tuxtab turadilar.
Dengiz transportida passajirlar tashish tannarxi ichki daryo transportlaridagi tashishlarga
nisbatan 3-4 marta, temir yul transportidagina nisbatan esa 10 marta xam ziyod kimmatdir. Bu narsani
murakkab suzish texnikasi bilan jixozlagan kimmatbaxo va goyat shinam dengiz kemalarini
ishlatilish bilan izoxlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: