Ma`ruzalar matni

Tayanch iboralar.

Ilmiylik printsipi, kursatmalilik printsipi, onglilik printsipi, aktivlik printsipi, puxta uzlashtirishlik printsipi, sistemalilik printsipi, ketma-ketlilik printsipi, evristik ta`lim, prblemali ta`lim metodi.

Nazorat uchun savollar.

1)Matematika ukitishning didaktik printsiplari nimalardan iborat? 2)Ukitish metodlarini sanab uting.

3. 
   Ilmiylik printsipi kanday va unga misollar keltiring.
   
4. 
   Kursatmalilik printsipida nimalarga eotibor berish kerak? 5)onglilik printsipi kanday printsip?
   

6)Aktivlik printsipida nimalarga eotibor berish kerak? 7)Puxta uzlashtirish printsipi kanday?
8). Evristik ta`lim metodi nima?
9) Matematika ukitishda problemali ta`lim. 10). Sistemalilik printsipi.

7. ma`ruza. Matematika darsi va uning strukturasi. Dars turlari.

R e j a:

1. Dars tiplari.

2. 
   Matematika darsiga tayergarlik.
   

Dars ta`lim-tarbiyani amalga oshirishning eng kulay zarur omilidir. Xayotimizda tub burilish bulayotgan bir paytda darsning shakli va mazmuni, goyaviyligi, taosirchanligi, samaradorligi xam uzgarmokda. Zamonaviy darsga kuyiladigan asosiy talablar kuyidagilardan iborat:

1. 
   Darsda ta`limiy didaktik , tarbiyaviy rivojlantiruvchi maksadlarni tugri kuya bilish va ularni tugri amalga oshirish;
   
2. 
   Darsda faol usul va uslublarni kullay bilish;
   
3. 
   Dars jarayonida xalk pedagogikasi anoanalarini jaxon pedagogikasi, ruxshunosligi borasida yaratilgan yangiliklarni ishlatish.
   

Darsga kuyiladigan talablar mezoni talaygina. Ukuvchiga shaxs sifatida, xis tuyguli inson sifatida karash lozim. O`qituvchi buning uchun katta maxoratga ega bulmogi darkor. O`qituvchi xalollik, fidoyilik fazilatlarini uzida mujassam etishi, ukuvchi kuz ungida chinakam sabok, xayot ta`limini beruvchi ustoz sifatida namoyon bulishi zarur. Bugingi dars shodlik, kuvonch darsiga aylangandagina ukuvchi darsga, maktabga xoxish- ishonch bilan otlanadi.
Zamonaviy dars xujumkor ruxda, shiddatli bulishi kerak. O`qituvchi dars bilan xamnafas, zamon bilan barobar, xatto undan oldinda borishi lozim.
Zamonaviy dars samarali bulishi kerak. Unda o`qituvchi bugun uz oldiga kuygan maksadlarini amalga oshira bilishi kerak, uz oldiga kuygan vazifalarning samarasi bulishi kerak. Uy vazifasi tabakalashtirilib berilishi kerak. Utgan mavzuni surash, mustaxkamlash
jarayoni kullangan usullarni yangi mavzuni tushintirish, utilgan mavzularni mustaxkamlash jarayonida kullab bulmaydi.
Dars boskichlarini amalga oshirishda birin-ketinlikka, uzviy bogliklikka eotiborni karatmok dorkor.
Zamonaviy darsda milliy merosimiz kadriyatlaridan, madaniyatimizdan unumli foydalanish kerak.
Dars tiplari. Uzining didaktik moxiyatiga karab darslar uz oldiga kuyiladigan maksadlarni tula xal etish uchun xar xil turlarga bulinadi. Darslarni ta`lim-tarbiyaviy vazifasiga kura kuyidagi uchta turga ajratish maksadga muvofikdir.

1. 
   Yangi mavzu bilan tanishtirish darsi;
   
2. 
   Olingan bilim va kunikmalarni mustaxkamlash darsi;
   
3. 
   O`quvchilar olgan bilim va kunikmalarini nazorat kilish darsi.
   

Undan tashkari tajribali o`qituvchilar ukitish jaraenida o`quvchilar esh xususiyatlarini va psixologiyasini xisobga olgan xolda darslarning boshka turlarini (mashk darslari, kombinatsiyalashgan darslar, uyin darslari va x.k.) xam kullab turadilar. Yukorida sanab utilgan dars turlaridan asosiysi o`quvchilarni yangi mavzular bilan tanishtirish darslari bulib, bu darslarni utishda o`qituvchilarga uz oldiga kuygan kuyidagi masalalarni xal etadilar.

• 
  O`quvchilar oldida mavzuni xal etishga erdam beradigan muammoli vaziyat xosil kilib ularga biror bir masalani xal etish vazifasi kuyiladi;
  
• 
  O`qituvchi rejasiga kura zarur bulgan kuzatish va tajribasini utkazadi, chunki o`quvchilar oldiga kuyilgan masalani kupchilik bulib xal etish yullarini kidira boshlaydi;
  
• 
  O`quvchilarning javoblari Ta`rif, teorema eki kandaydir konunga buy sunushiga olib keluvchi taxminiy fikrlar umumlashtiriladi;
  
• 
  Umumlashtirilgan taxmin o`quvchilar bilan asoslanadi;
  
• 
  Izlanuvchi urganish faoliyatida xal etilgan masalaga javob topiladi;
  
• 
  Topilgan javob o`qituvchi tomonidan umumlashtirilib matematika tilida shakllantirilib kayd etiladi.
  

Olingan yangi bilim va kunikmalarni boshlangich mustaxkamlash xam shu boskichga kiradi. Mustaxkamlash darsi keyingi boskich bulib u uz oldiga kuyidagi vazifalarni kuyadi:

• 
  Ta`rif buyicha tushinchani anglab olish;
  
• 
  teorema eki uni isbotini kadamma-kadam ogzaki kapirib berish;
  
• 
  keltirilgan muloxazani teorema shartlari eki natijalariga buy sundirish;
  
• 
  darsda keltirilgan algoritmni takrorlash yoki kullash.
  

Bu masalarni xal etishda kup xollarda takrorlash darslari xam juda katta yordam beradi. Uchinchi dars turi bu o`quvchilar olgan bilimlari va kunikmalarini nazorat kilish darslari bulib bu turdagi darslar uz urnida 3 ga bulinadi, ular kuyidagilar:

• 
  ogzaki surash darslari;
  
• 
  ezma-kontrol ish olish darslari;
  
• 
  o`kuvchilar bilimini test sinovlari natijalari orkali baxolash darslari kiradi.
  

Shuni kayd etish kerakki xar uchta xolda xam o`quvchilar bilimini nazorat kilishdan oldin ularni bu xakida ogoxlantirilib kuyiladi o`quvchilar bilimini baxolashni o`qituvchi baxo mezonlari asosida bajaradi. O`kuvchilar bilimini test sinovlari natijalari orkali baxolash o`qituvchi tomonidan tuzilgan test topshiriklarining kiyinlik darajasi, sinf o`quvchilari bilimlari darajasi kabi omillarga suyanib xar bir javob uchun kuyilgan ballar yigilib boriladi.
Maktabda matematika fanini ukitish o`qituvchidan juda kup izlanishni, ta`limning optimal usullarini izlab topishni talab etadi. Xar bir mashgulotni uyushtirish o`qituvchidan ilmiy, texnikaviy tayergarlik
kurishni, ijodiy mexnat kilishni takozo etadi. Ayniksa ukitish jaraenida texnika vositalaridan foydalanish dars unumdorligini oshiradi.
Ukitish metodlari, dars tiplarini tanlashda o`qituvchi kabul kilgan echimni bir necha darajaga ajratish mumkin. Bunda eng asosiy masala uz ishingda eng makbul, eng samarali dars tiplari, metodlarini tanlash darajasiga erishishdir. Shunday kilib ukitish, dars tiplarini optimal tanlash chukur psixologik asosga egadir. U shaxsni mustakillikni rivojlantirish va ishga ijodiy yondashishni talab kiladi, chunki yangilikdan va xatto metodik kashfiyotlardan shodlik xissiyotlarini boshdan kechiradi. Ukitishning bu variantini tanlashda o`qituvchilar ukitishning vazifa va mazmunidagi murakkablik meoyorini, ukitishga oid u yoki bu metod yoki dars tipi meoyorini izlaydilar. Pedagogik tajribalar kursatadiki, bunday ukitish usullarini sharoitga karab uzgartirib turish dars samaradorligini oshirmokda.