Маърузалар матни тошкент 2010 й

 
Таянч иборалар: Халифа ва халифалик, рошид халифалар, теократик ғоя, сайлаш 
усуллари, дунёвийлик, байъат,
 
«амир ал - муминин», имом, муаллим, амир, қозилик, садақа, 
Ислоҳотлар, вазир, котиб, девон, харож, закот, жизья, ушр, ал – ҳисба, аш – шурта, 
омил, байт ал – мол, ҳарбий гарнизон, амир ал – баҳр.
 
Адабиётлар: 
 
1.
Большаков О.Г. История Халифата. 1-3 части. – М, 1989-1998. 
2.
Ат-Термизий. Шамоили Мухаммадия / Сайид Махмуд Тарозий Алихон-тўра 
таржимаси. – Т.: «Меҳнат» нашриёти, 1991. 
3.
Ўзбекистон миллий энциклопедияси. – Т. 1-12. – Т.: Ўзбекистон миллий 
энциклопедияси давлат илмий нашриёти. 
4.
Ислом тарихи дарслиги. Муаллифлар жамоаси. – Т: 2007.
5.
Ибн ал-Асир. Ал-Комил фит-тарих. X жилдли. – Байрут: 1966. 
6.
Ибн Нажжор ал-Бағдодий. Тариху-л-Бағдод. – Байрут: Дор ул-кутуб ул-илмия. 
1973. 
 
5- маъруза. 
 
Калом илми тарихи ва ривожланиши 
 
Дарс режаси: 
1.
Калом сўзининг луғувий ва истилоҳий маънолари 
2.
Ислом илоҳиёти – калом фалсафасининг шаклланиши (VIII-IX асрлар) 
3.
Калом илмига нисбатан ижобий муносабатнинг пайдо бўлиши 

---

Ислом илоҳиёти – калом фалсафасининг шаклланиши (VIII-IX асрлар
) 
«Калом» сўзи арабча бўлиб, унинг луғавий маъноси гап, нутқ, баён демакдир. Фан 
тилида у мантиқ ва фалсафа қоидаларига асосланган ақл ва тафаккурнинг маҳсули
ўлароқ алоҳида фан сифатида таърифланади. 
Ислом дини таълимоти ақл ва тафаккурга эмас, балки илощий кырсатмаларга 
асосланган былгани учун Ислом динининг илк даврларида фақатгина Қуръон ва Сунна 
таълимоти билан чекланиш шарт саналиб, мантиқ, фалсафа, калом каби фанлардан 
фойдаланиш қатъий равишда тақиқланган. Шу таъқиқлардан келиб чиқиб, калом 
илмини танқид қилган машҳур шахсларнинг сызларидан иқтибослар келтирамиз: 
Абу Ҳанифа (Имом Аъзам): «Амр ибн Убайдни худо урсин, -калом илмига ыша 
эшик очиб берди.» 
Абу Ҳанифанинг бош шогирди Абу Юсуф: «Калом илмини ўрганиш, билиш-жаҳолат. 
Уни билмаслик илм». 
Молик ибн Анас: «Жоҳиллардан узоқ юрингиз. Улар ким десангиз, улар Аллоҳнинг 
зоти ва сифатлари ҳақида сукут сақлаш ырнига ўтмишда аждодларимиз айтмаган 
гапларни гапирадиганлардир». 
Имом Шофиий: «Охиратда Аллощнинг щузурига ширкдан ва калом илмидан бошқа ҳар 
қандай гуноҳларим билан борганим яхшироқдир». 
Аҳмад ибн Ҳанбал: «Калом илми билан шуғулланувчи одам ҳеч қачон иқболли 
бўлмас». 
Абул-Лайс ал-Ҳофиз: «Қайси бир олим калом илми билан шуғулланса, унинг исми 
уламолар сафидан ўчириб ташланади». 
Шамсул-аимма ал-Ҳулвоний: «Ҳар қандай мустаҳиқ бўлса ҳам калом аҳлига иқтидо 
қилиб ортида намоз ўқиш макруҳдир». ( Ш. Маржоний. Нозуратул-ҳақ, Қозон нашри.
1870 й. 10-11 бетлар. ) 
Калом илмини танқид қилган олимлар ыз фикрларини исботлаш мақсадида яна 
шуни таъкидлайдиларки, Қуръони карим ва ҳадиси шарифларда ислом таълимоти, 
мафкураси, эътиқодий-назарий қарашлар муфассал талқин этилган ва шунгача былган 
щар қандай диний, фалсафий, мантиқий ёки ақлий назарияларни бекор қилган. Эндиликда 
ызини мыъмин-мусулмон деб санайдиган киши Пайғамбарнинг Аллощ томонидан 
келтирган илощий таълимотидан ташқари чиқмаслиги керак. Ислом динигача шаклланган 
юнон, форс ёки шарқ фалсафаси, шу жумладан калом илмидан воз кечиши зарур. 

---

Манбаларнинг гувощлик беришича, мазкур тақиқ ҳолати ҳижратнинг иккинчи асригача 
давом этган.