Ma’ruzalar matni 1- ma’ruza: dinshunoslik faniga kirish. Reja

tashkilotlar  to’g’risida»gi  O’zbekiston  Respublikasi  Qonuni  turli  diniy  jamoa  a’zolarining
22

huquqlari,  majburiyatlari  haqida  to’la  ma’lumot  beradi.  O’quvchilarda  qonunga  hurmat  hissini,

o’zininggina  emas,  boshqalarning  ham  diniy  his-tuyg’ularini  hurmat  qilish,  tushunishga  harakat
qilish,  o’z  shaxsiy  fikrlarini  boshqa  kishilarga  tazyiq  bilan  o’tkazish  g’ayriqonuniy  xatti-harakat
ekanligi,  jamoat  joylarida  diniy  masalalarda  zo’ravonlik,  tajovuzkorlikka  yo’l  qo’ymaslik
dunyoqarashini shakllantiradi.
O’zbekiston  Respublikasi  jahon  hamjamiyatiga  kirib  borayotgan  bir  sharoitda  uning
fuqarolari  turli  konfessiyalar  vakillari  bilan  muloqot  etishning  yuksak  madaniyatiga  ega  bo’lishi
ham juda muhimdir.
Din  tabiat,  jamiyat,  inson  va  uning  ongi,  yashashdan  maqsadi  hamda  taqdiri  insoniyatning
bevosita qurshab olgan atrof-muhitdan tashqarida bo’lgan, uni yaratgan, ayni zamonda insonlarga
to’g’ri,  haqiqiy,   odil  hayot  yo’lini  ko’rsatadigan  va  o’rgatadigan  ilohiy  qudratga  ishonch  va
ishonishni ifoda etadigan maslak, qarash, ta’limotdir.
Din  muayyan  ta’limotlar,  his-tuyg’ular,  toat-ibodatlar  va  diniy  tashkilotlarning  faoliyatlari
orqali namoyon bo’ladi. U olam, hayot yaratilishini tasavvur qilishning alohida tariqasi, uni idrok
etish usuli, olamda insoniyat paydo bo’lgandan to bizgacha o’tgan davrlarni ilohiy tasavvurda aks
etishidir.  Din  komil  insonni  tarbiyalashda  salmoqli  tarbiyalovchi  qudratga  ega  bo’lgan  ma’naviy-
axloqiy kuchdir.
Din  nima  ekanligi  turlicha  izohlansa-da,  umumiy  nuqtai  nazar  shuki,  din  ishonmoq
tuyg’usidir.  Ishonmoq  tuyg’usi  insoniyatning  eng  teran  va  eng  go’zal  ruhiy-ma’naviy
ehtiyojlaridandir.  Dunyoda  dini,  ishonchi  bo’lmagan  xalq  yo’q.  CHunki  muayyan  xalq  dinsiz,
e’tiqodsiz, biror-bir narsaga ishonchsiz holda yashay olmaydi.
Dinshunoslikda dinga «dinning o’zi nima?», «uning mohiyati nimadan iborat?» degan savol
nuqtai nazaridan yondashishdan tashqari din «qay tarzda faoliyat olib boradi?» degan savol nuqtai
nazaridan ham yondashuv mavjud.  Bu masala bilan ko’proq din sosiologiyasi shug’ullanadi. 
Sosiologik  nuqtai  nazardan  qaralganda  din  jamiyat  uchun  zaruriy  narsa,  ijtimoiy  hayotning
ajralmas qismidir. U ijtimoiy munosabatlarni yuzaga keltiruvchi va amalga oshiruvchi omil sifatida
namoyon  bo’ladi.  Bu  degani  dinni  jamiyatdagi  bajaradigan  vazifalariga  ko’ra  o’rganish  mumkin
demakdir.
Dinning  vazifalari  deganda  uning  alohida  shaxsga  va  jamiyatga  ta’sir  qilish  yo’li  va  tabiati
nazarda tutiladi. Bunda har bir din unga e’tiqod qiluvchi muayyan bir shaxsga u yoki bu jamoaga va
umuman  jamiyatga  nima  beradi?  Insonlar  hayotiga  qanday  ta’sir  ko’rsatadi?  Shunga  o’xshash
masalalar o’rganiladi.
Dinning  ijtimoiy  vazifalari  haqidagi  ta’limotni  dinshunoslikda  funksionalizm  rivojlantiradi.
Funksi-onalizm  jamiyatga  ijtimoiy  tizim  sifatida  qaraydi:  unda  jamiyatdagi  har  bir  element
muayyan  funksiyani  bajaradi.  Dinning  jamiyatda  bajaradigan  ijtimoiy,  ma’naviy,  ruhiy  vazifalari
quyidagilardan iboratdir:
Birinchidan,  har  qanday  din  o’z  e’tiqod  qiluvchilari  uchun  to’ldiruvchilik,  tasalli