Маъруза режаси: Илмий aсaрнинг тузилмaвий xусусиятлaри Илмий мaтнга режа тузиш, уни таҳрир қилиш ва тақриз ёзиш. Илмий матнни расмийлаштириш қоидалари Таянч тушунчалар

Иловалар ва ҳаволалар – бу қўшимча изоҳ бўлиб, асосий материални тўлдиришга ёки уни тасвирлашга хизмат қилади. Иловалар таркибига жадваллар, схемалар, расмлар, хариталар, кўшимчалар, луғатлар, рўйхатлар, тасвирлар ва бошқалар киради. Алоҳида масалалар бўйича иловалар матннинг тегишли қисмларида жойлаштирилади. Дарсликнинг умумий мазмунига ёки унинг алоҳида бўлимларига оид иловалар дарслик охирида жойлаштирилади. Барча иловалар мазмунига кўра жамланиб, рақамланади.
Шартли белгилар кўрсатиш учун хизмат қилувчи ёзув, стрелка. Бирор нарсанинг ривожи, даражаси, ишнинг боришини билдирувчи белги. Кўрсаткичлар дарсликда (шартли белги, тўғри талаффуз қилинг, билиб олинг, эслаб қолинг, ёдда тутинг, ифодали ўқинг, муомала одоби, уйга вазифа каби рукнлар, луғатлар – алифболи, фанга оид,) маълумотнома-йўлкўрсаткич ҳисобланади. Фанга оид кўрсаткичларга ўқув китобида учрайдиган асосий атама(термин) ва тушунчалар, ном кўрсаткичларига эса дарсликда номи ва маълумоти келтирилган шахсларнинг фамилияси ва исми-шарифининг бош ҳарфлари киритилади. Улар алифбо ёки хронологик тартибда жойлаштирилади. Бу ўқув китобининг мундарижаси ва тузилишидан фойдаланишда қулайлик туғдиради.
Адабиётлар рўйхати (библиография) – дарсликда фойдаланилган адабиётлар рўйхатини, шунингдек ушбу фан бўйича ўрганишга тавсия этилган китоблар рўйхатини ўз ичига олган бўлимидир. Адабиётлар дарслик охирида махсус рўйхат ва шарҳ кўринишида келтирилади. Қўшимча адабиётлар фаннинг мазмуни ва ўқувчиларнинг ёшини ҳисобга олган ҳолда танланади. Мактаб ўқувчиларига тавсия этиладиган адабиётлар орасида монографиялар тарзидаги илмий ишлар бўлмаслиги керак.
4. Илмий мaтнга режа тузиш, уни таҳрир қилиш ва тақриз ёзиш
Илмий услуб фаннинг турли соҳаларига алоқадор сўз ва терминларни қўллаши, баённинг кўпроқ мантиқий далилларга суяниши ва далилий маълумотлар асосида чиқарилган илмий хулосаларга (қоидалар, таърифларга) бой бўлиши билан бошқа услублардан фарқланади. Илмий услубда табиат ва жамият ҳодисалари аниқ қоидалар, формулалар асосида ифодаланади. Илмий услубда ҳар бир фаннинг ўзига хос атамаларидан фойдаланилади, унда тўлиқсиз гаплар, кўчма маъноли сўзлар, сўз-гаплар, диалогик нутқ турлари қўлланилмайди. Аксинча, сабаб-мақсад, натижа-қиёслаш, миқдор-даража, ўрин-пайт маъноларини, объектни, белги-ҳолатни ифодаловчи содда ва қўшма гаплардан кенг фойдаланилади. 
Илмий услубнинг соф илмий, илмий-услубий ва илмий-оммабоп йўналишлари бор. Соф илмий услубда илмий мақолалар, тезислар, илмий тадқиқот ишлари - диссертациялар; илмий-услубий йўналишда фан ва техниканинг турли тармоқларига доир илмий асарлар, дарсликлар; илмий-оммабоп услубда кенг халқ оммасига мўлжалланган рисолалар, изоҳли, имло ва таржима луғатлари ёзилади.
Матн ўзаро мантиқан боғлиқ гаплардан ташкил топади. Матн катта ёки кичик бўлиши мумкин. Битта абзацдан ташкил топган матн кичик матн дейилади. Катта матнлар бир неча абзацга бўлиниши мумкин. Матндаги ҳар бир янги фикр янги сатрдан бошланади, шунинг учун сатрбоши деб аталади. Матндаги асосий фикр кўпинча унинг хулоса қисмида берилади. Катта матнларни кириш, асосий қисм ва хулоса қисмларига бўлиш мумкин. Матнни ташкил қилувчи ҳар бир қисм ўзининг асосий ғояларига кўра маълум бир етакчи фикрга эга бўлади. Нутқда катта матнларни ихчамлаштириш ва кичик матнларни кенгайтириш ҳам мумкин. Матнни ихчамлаштириш учун ундаги қўшимча маълумотлар олиб ташланади. Боғланишли матн тузишда режадан фойдаланиш мумкин.