|
Dunyoda neft va gaz sanoatining rivojlanish tarix.
Qadim zamonlardan odamlar chuqurliklar hosil qilib neft qazib olganlar. Neftni qazib chiqarish uchun quduqni burg‘ilashda qo‘l kuchidan foydalanilgan.
Quduq tubida neft yig‘ilib to’proqqa shimilib sizib chiqa boshlagan. Bu neftdan qadim zamonda odamlarni davolash maqsadida foydalanib kelganlar. Feodalizm davriga kelib buyuk geografik yangiliklar ochilishi natijasida neft mahsuldorligi ko‘paya boshlangan. Yangidan-yangi texnikalar turi yaratila boshlangan. Zavod, fabrika, temir yo‘l, suv transportining ishga tushishi va ko‘payishi natijasida ularga issiqlik enyergiyasining kyerakligi, birinchi navbatda ko‘mir va neftga bo‘lgan ehtiyojni ko‘paytirdi. Buning uchun yangi ilmiy g‘oyalar, izlanishlar olib borishga to‘g‘ri keldi. Tog‘ jinslarini parchalashda yangi usullardan foydalanishga kirishildi. Neftni yer ustiga chiqarishning yangi usullari paydo bo‘ldi. Bu usul neft quduqlarini burg‘ilashda ancha qulayliklar yaratib byerdi.
Shu sababli neft va gaz konlarini qidirish ishlariga katta e’tibor berildi. Ozarbayjon Respublikasidagi Bibi-Eybate koni 1847 yili qazilgan quduqlarni burg‘ilashda birinchi marotaba qo‘l kuchi yordamida shtangali aylanma usulidan foydalanilgan.
O‘zbekiston Respublikasi tyerritoriyasida neft quduqlari birinchi bor 1880-1883 yillarda Farg‘ona vodiysida qazildi va mahsulot olina boshlandi. 1883 yilga kelib, 3 ta maydonda quduq qazish ishlari boshlandi va zahiralaridan 1000 tonnaga yaqin neft olina boshlandi. 1921 yildan boshlab Chimyondagi yer osti zaxiralaridan 3312 tonnaga yaqin neft olingan. 1930-1940 yillarda keng ko‘lamda neft va gazga qidiruv ishlari boshlab yuborilgan.
Shu davrdagi quduqlar uncha chuqur bo‘lmaganligi sababli oddiy burg‘ilash eritmalari yordamida qazilgan. Keyinchalik quduqlarni chuqurligi oshishi natijasida, quduqga kerakli bo‘lgan barcha jihozlar, eritmalarning yangi turlari yaratila boshlangan. Ularning sifatini yaxshilash maqsadida keng ko‘lamda ilmiy izlanishlar olib borishga e’tibor berildi.
1950 yilning oxiridan boshlab mamlakatimizda gaz sanoati jadal sur’atlar bilan rivojlandi. o‘zbekistonda neft va gaz sanoati xalq xo‘jaligining asosiy tarmoqlardan biri hisoblanadi. o‘zbekiston Respublikasi mustaqillikga yerishgandan keyin neft va gaz zaxiralarini qazib olishga katta e’tibor berildi. Sanoatga ancha chet el sarmoyalari olib kelindi. Ko‘plab zavod, fabrikalar qurildi. Sho‘rtan gazni qayta ishlash zavodi, Ko‘kdumaloqdagi «Gaz va kondensat» qayta ishlash zavodi, Mubarak gazni qayta ishlash, Sho‘rtan kimyo kompleksi, Buxoro neft va gazni qayta ishlash zavodi shular jumlasidandir.
Keyingi vaqtlarda respublikamizni neft va gaz mahsulotlari bilan ta’minlash uchun katta ishlar qilinmoqda. Masalan, hozirgi kunda neft qazib chiqishning miqdori bir necha million tonnaga yetib qoldi. Bunday ulkan vazifani bajarish uchun chuqur neft va gaz quduqlarini burg‘ilash va ulardan shu mahsulotlarni olish yo‘llari takomillashtirilmoqda. Geologiya va geofizika fanining rivojlanishi bilan ko‘p yangi neft va gaz konlari ochildi va ochilmoqda.
Qoraqalpog‘iston avtonom Respublikasi «Ustyurt» o‘lkasida yangi gaz va neft zaxiralari topildi. U yerda yangi neft va gaz quduqlari burg‘ilanmoqda. Sayoz qatlamlardagi zaxiralar kamayib borishi tufayli hozirgi kunda chuqur qatlamlardan neft va gazni qidirishga katta e’tibor qaratilmoqda, shu tufayli chuqur quduqlar burg‘ilash amalga oshirilmoqda.
Respublikamiz sanoatning keskin sur’atlarda rivojlanishi va neft mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyoj ortib borayotgan bir davrda Respublika iste’molchilari ehtiyojini keng assortimentda va yetarli miqdorlarda, sifatli neft mahsulotlari bilan ta’minlash maqsadida yangi neft va gaz konlarini qidirish va razvedka qilish ishlari samaradorligini oshirish, uglyerod xom ashyosining qidirib topiladigan zahira hajmlarini ko‘paytirish neft va gaz tarmog‘ida amaliy ko‘rilayotgan tadbirlardir. Qoraqalpog‘iston avtonom Respublikasi «Ustyurt» o‘lkasida “Surg’il” koni negizida bunyod etilayotgan Ustyurt gaz-kimyo majmuasi O‘zbekiston va Janubiy Koreya hamkorligining yuksak namunasidir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
