Ma’ruza mavzu : siydik ajratuvchi sistеmasi

SIYDIK AJARTUV SISTЕMASI

. 

Umurtkali xayvonlarda va odamda modda almashinuv chiqindilarini organizmdan chiqarilishi 

asosan siydik ajratuv sistemasi orqali bajariladi. Bu sistemaga buyraklar, siydik naylari, siydik 

pufagi, siydik chiqaruv naydi kiradi. Ajratuv sistemasining markaziy organi buyraklardir. Siydik 

buyraklarda xosil bo’ladi. Siydikning tarkibida suv, turli xil tuzlar va modda almashinuv 

---

jarayonining qolgan xamma qismlari siydik chiqaruv yo’llarini xosil kiladi. Bundan tashqari, 

buyraklar ichki muxit faoliyatini saqlashda, suv-tuz almashinuvini boshqarishda, arterial bosimni 

bir me’yorda ushlab turishda, ichki muxitning kislota ishqoriy muvozanatining boshqarilishida 

muxim axamiyatga ega. Gormonal funksiyasi eritropoetin va renin ishlab chikarilishi bilan 

ifodalanadi. Yana buyraklar yog’, oqsil, karbonsuv va vitaminlar almshainuvida xam ishtirok 

etadi. 

So’ngi yillarda olib borilgan ilmiy izlanishlarning ko’rsatishicha yangi tug’ilgan chaqaloqlarda 

ichak uz faoliyatini ro’y –rost boshlab olguniga qadar buyrakda oksilning parchalanishi kechadi. 

Bu xolat yosh organizmda buyrakning ovqatni xazm qilish protsessida muxim urni borligini 

ko’rsatadi. Buyrak taraqqiy etish jarayonida ketma-ket uch davrni: old buyrak ( ), Birlamchi 

buyrak ( ) va pirovardida ikkilamchi buyraklar ( ) xosil bulish davrlarini boshdan kechiradi. Old 

buyrak va birlamchi buyrak, mustaqil ajratuv organi bulsa xam, buyrak taraqqiyotiuchun mansub 

bo’lmaydi va asta-sekin yo’qoib ketadi . Buyrakning barcha kurtaklari eabrion tanasida buyrak 

taraqqiyotining xar bir yangi bosqichi kranial-kaudal yunalshda, kaudal tomonga yaqinrok 

joylasha boradi va ikkilamchi buyrak kranial qismdan eng uzokda buladi Odam embrionida 

doimiy buyrak rivojlanishi embrional xayotning ikkinchi oyidan boshlanib, tug’ilishga yakin 

nixoyasiga yetadi. U embrional xaѐtning ikinchi yarmidan uz faoliyatini boshlaydi. Ikkilamyai 

buyrak ikki manbadan: mezonefral naycha va nefrogen tukimadan xosil buladi. Nefron-nefrogen 

tuqimadan xosil buladi. Yig’uv nayining berk uchi usib, nefrogen xujayralar bilan uchrashadi. 

Bu uchrashgan joylarda nefrogen xujayralarining bir qator uzgarishlari natijasida nefron xosil 

buladi. Bu o’zgarishlar nefrogen pufakcha va S -simon tanacha bosqichlarini o’ynaydi. S-simon 

tanacha boskichida u yiguv nayining berk uchi bilan birikadi. S-simon tanachaning proksimal 

uchi Shumlyanskiy-Boumen kapsulasiga aylanadi.bu tanachaning qolgan qismidan neyfronning 

boshqa bulimlari rivojlanadi.