Ma’ruza matnlari


P  B  F  v  T  D  s  Z  C



Download 1,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet128/234
Sana31.12.2021
Hajmi1,55 Mb.
#255397
1   ...   124   125   126   127   128   129   130   131   ...   234
Bog'liq
hozirgi ozbek tili

P  B  F  v  T  D  s  Z  C


S


k  G  g‘  Q  x  h  m  n  n

y  l 

shovqinli 
+  +  +  +  +  +  +  +  +  +  +  +  +  +  +  +  +  + 
 
 
 

 
 
sonor 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
+  +  + 
 
+  + 
jarangli 
 
+ 
 

 

 

 

 

 
+  +  + 
 
 
+  +  +  +  +  + 
jarangsiz 

 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
+ 
 
 
+  +  + 
 
 
 
 
 
 
portlovchi 
+  + 
 
 
+  + 
 
 
+ 
 
 
+  +  + 
 
+ 
 
 
 
 
 
 
 
 
sirg‘aluvchi 
 
 
+  + 
 
 
+  + 
 
 
+  + 
 
 
 
 
 
+ 
 
 
+  +  + 
 
Affrikat 
 
 
 
 
 
 
 
 
+ 
 
 
+ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Titroq 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Burun 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
+  +  + 
 
 
 
Yon 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
Labial 
+  +  +  + 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
til oldi 
 
 
 
 
+  +  +  +  +  +  + 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
+  + 
til o‘rta 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
til orqa 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
+  + 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
chuqur til orqa 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
+  +  + 
 
 
 
 
 
 
 
 
bo‘g‘iz 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
+ 
 
 
 
 
 
 
 


Ma’ruza matnlari.  
 
76 
 
Mantiqiy mushohada uchun 
Undoshlar bo‘yicha asosiy birlashtiruvchi belgisini topib, qatorni davom ettiring: 
1) 
tana, yanoq, karomat, qalamdon, ... 
2) 
havas, qish, kuldon, ... 
 
 
Undoshlarning  nutqiy  voqelanishida  lisoniy  ziddiyatlarning 
so‘nishi.Fonemalar nutqda voqelanar ekan, yuqorida aytilganidek, tovushlar 
tarkibida  egallagan  o‘rni  (pozitsiyasi),  boshqa  nutq  tovushlari  bilan 
munosabatiga  ko‘ra,  o‘zining  lisoniy  sifatlarini  saqlab  qolishi  ham,  sharoit 
taqozosiga  ko‘ra  ma’lum  darajada  yoki  butunlay  o‘zgartirib  yuborishi  ham 
mumkin.  Bunday  o‘zgarishlar  darajalanadi.  Shu  boisdan  fonemaning  nutqda 
o‘zgarishlarini ikkiga bo‘lish mumkin: 
1)  miqdor o‘zgarishlari; 
2)  sifat o‘zgarishlari. 
Buni  dialektikadagi  sifat  o‘zgarishlarining  miqdor  o‘zgarishlariga  o‘tishi 
qonuni asosida tushuntirish va tushunish mumkin. 
 
 
Mustaqil o‘qish uchun 
Miqdor o‘zgarishlarining sifat o‘zgarishlariga o‘tishi 
Miqdor  o‘zgarishlarining sifat  o‘zgarishlariga o‘tishi  –  dialektikaning    uchta  qonunidan  biri. 
Bu qonunni faylasuf Hegel ta’riflab bergan. Unga ko‘ra, rivojlanish murakkab jarayon, taraqqiyotda 
avval miqdor, keyin sifat o‘zgarishi sodir bo‘ladi. Predmet yoki hodisaning rivojlanishi avval asta-
sekin ro‘y beradigan miqdor o‘zgarishidan boshlanadi. Miqdor o‘zgarishi me’yor chizig‘iga yetgach, 
sifat  o‘zgarishi  sodir  bo‘ladi.  Masalan,  bola  ulg‘ayayotganda  jismoniy  jihatdan  ma’lum  me’yorga 
yetgach,  yigit  tusini  oladi  –  unda  yangi  sifat  paydo  bo‘ladi.  Yoki  tungi  qorong‘ulik  kamayib,  bu 
kamayish ma’lum me’yorga yetgach, kunduz boshlanadi.  
Miqdorning  ma’lum  bir  darajasi  yangi  sifatni  keltirib  chiqaradi.  Miqdor  o‘zgarishining  sifat 
yangilanishini  keltirib  chiqarishi  me’yor  bilan  belgilanadi.  Masalan,  22-  dekabrda  tun  va  kun 
tengligi mavjud. Bunda me’yor 12 soat. Tun bu me’yordan o‘tishi bilan yangi sifat – qish mavsumi 
boshlanadi. 22 martda esa buning aksi yuz beradi.    
Miqdor o‘zgarishi nisbatan sokin, uzluksiz davom etsa, sifat o‘zgarishi uzilishli, sakrashsimon 
bo‘ladi. Rivojlanish  jarayonida eski sifatning yangi sifatga aylanishi  uzluksizlikning  uzilishi yoki 
sakrash deb ataladi.  
Sakrash  —  rivojlanish  jarayonida  qonuniy  sodir  bo‘ladigan  burilish  nuqtasi,  taraqqiyot 
zanjiridagi zaruriy halqa.  
Miqdor o‘zgarishlarining sifat o‘zgarishlariga o‘tishi qonuni dialektikaning boshqa qonunlari 
singari ilmiy bilish va amaliy faoliyat uchun katta ahamiyat-ga ega. U bizga tilning ham rivojlanish 
jarayonini to‘g‘ri tushunib olish, lison va nutq hodisalarini to‘g‘ri baholashga yordam beradi. 
 
 
Fonemalarning  nutqda  o‘z  lisoniy  xususiyatlarini  o‘zgartirishi  meyor 
chizig‘iga  yetmasa,  bu  nutq  tovushi  shu  fonemaning  AHVOsi,  tajallisi  bo‘lib 
qolaveradi. Masalan, qo‘lim so‘zida [o‘] tovushining ta’sirida  [i] fonemasi o‘z 
xususiyatini  biroz  o‘zgartiradi.  Ya’ni unda  lablanmaganlik  lablanishga tomon 
o‘sadi,  lekin  bu  o‘zgarish  meyordan  o‘tmaydi.  Natijada  sifat  o‘zgarishi  yuz 
bermaydi – [i] tovushi [i] fonemasi doirasidan chiqib ketmaydi. Biroq iqtisod 
so‘zida  [q]  fonemasi  talaffuzda  [t]  tovushining  ta’sirida  [x]  tovushi 


Ma’ruza matnlari.  
 
77 
xususiyatlariga  ega  bo‘lib  qoladi,  chunki  [q]  fonemasi  voqelanishidagi 
o‘zgarish  meyor  chizig‘idan  o‘tib  ketadi.  Natijada  yangi  sifat  –  yangi  tovush 
vujudga  keladi.  Garchi  imloda  ushbu  o‘rinda  q  yozilsa  ham,  talaffuzda  x 
tovushini aytamiz.   
 

Download 1,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   124   125   126   127   128   129   130   131   ...   234




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish