Ma’ruza matnlari

 
O‘zlashtiriladigan tushunchalar 
unli fonema, lablanmagan unli, lablangan unli, tor unli, keng unli, yuqori unli,  o‘rta 
unli, quyi unli 
 
Unli  tovushlar  og‘iz  bo‘shlig‘ida  tovush  paychalarida  hosil  bo‘lgan 
ovozning  turli  to‘siqlarga  uchrashi  natijasida  vujudga  keladi.  Lablarning 
harakati, tilning tanglayga ko‘tarilishi ovoz duch keladigan to‘siqlardir. Tilning 
ko‘tarilish  darajasi  (yuqori,  o‘rta,  quyi)  va  lablanganlik-lablanmaganlik  – 
kuchli pozitsiyadagi unli fonemalarning asosiy,  sistema hosil qiluvchi belgisi.  
Unlilarning til gorizontal holatiga ko‘ra (old qator, o‘rta qator va orqa qator) 
belgilari  asosiy  hisoblanmaydi.  Chunki  bu  belgilar  yondosh  tovush  ta’sirida 
hosil  bo‘ladi  va  o‘zgarib  turadi.  Masalan,  [q]  undoshi  bilan  sintagmatik 
munosabatida [a] unlisi “til orqa” xossasiga ega bo‘lsa, [k] undoshi qurshovida 
til o‘rta,  [m] undoshlari qurshovida esa til oldi unlisi sifatida namoyon bo‘ladi.