Ma'ruza matni doc

Нерв системаси ва сезги органлари. Қушларни актив ҳаёт кечиришга 
ўтганлиги ва турли экологик муҳитларда ҳаёт кечиришга мослашганлиги нерв 
фаолиятини кучайишига олиб келган. Уларнинг бош мияси анча катта ҳажмга 
эга, айниқса олдинги мия яримшарлари, кўриш думбоқлари ва миячаси жуда 
яхши тараққий этган. Қушларда авлод учун қайғўриш аломатлари пайдо бўлган. 
Сезги органларидан кўриш, эшитиш ва мувозанатни сақлаш органлари 
жуда кучли тараққий этган. Аммо олдинги миянинг ҳидлов паллалари паст 
даражада ривожланганлиги туфайли кўпчилик қушлар ҳидни яхши сезмайди.
Ҳазм системаси. Қушларнинг ҳазм органлари тишларнинг йўқлиги, 
жиғилдон ва мускулли ошқозон бўлиши (дон истеъмол қилувчи қушларда), 
йўғон ичакнинг ривожланмаганлиги ва тўғри ичакнинг қисқа, ингичка ичакнинг 
3-4 марта узун бўлиши билан аждодларининг шу хил
органлар 
системасидан 
ажралиб туради. Мускулли ошқозоннинг ички юзаси шохсимон қалин 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

парда билан қопланган, унда қум, тошчалар, шишачалар бўлади. Бу хил 
ошқозонда озиқага механиқ ишлов берилади. Оғиз бўшлиғида сўлак безлари 
(айрим турларда у ривожланмаган), безли ошқозонда шира ишлаб чиқувчи 
безлар мавжуд, булардан ташқари жигар ва ошқозон ости бези яхши 
тараққий 
этган.
Қон айланиш системаси. Қушлар жуда актив ҳаёт кечиришга ўтганлиги 
туфайли тўқималарга озиқа тез етказиб берилиши, диссимиляция 
маҳсулотларини эса ўз вақтида чиқариб ташланиши талаб қилинади. Бундай 
муҳим физиологик жараённи бажариш қон айланиш системасига юклатилган. 
Шу сабабли қушларнинг юраги нисбий жиҳатдан катта ҳажмга эга (тана 
массасига нисбатан 1,3 - 2,85 фоизни ташкил қилади, судралиб юрувчиларда бу 
кўрсаткич 0,2 - 0,3 % га тенг), юрак фаолияти ҳам тезлашган (каптарда 
минутига юрак 248 марта, читтакда эса 1037 марта қисқаради). Қушларнинг 
гавдаси қанча кичик бўлса, юраги шунча тез уради.
Қушларнинг қон айланиш системасидаги прогрессив белгиларидан
юракнинг 4 камерали бўлиши, артериал ва вена қонларини бир - биридан 
ажралиб оқиши, қон миқдорини кўп бўлишидир (суякли балиқларда қоннинг 
массаси тана массасига нисбатан атиги 3 % ни, бақаларда 6 % ни ташкил қилса, 
қушларда бу кўрсаткич 9 % ни ташкил этади).
Қушларнинг юрагида ўнг аорта ёйи сақланиб қолган. Ушбу аорта ёйи чап 
юрак қоринчасидан бошланади ва организмни кислородга бой қон билан 
таъминлайди.