Ma’ruza matni 1-mavzu. Kirish. Tilshunoslikning fanlar tizimida tutgan o‘rni reja

II.7. Tilshunoslikning ijtimoiy fanlar bilan munosabati
Bizni qurshab turgan olam sistemaviy xususiyatga ega bo‘lganidek, olamning bir uzviy qismi bo‘lgan insoniyat olami ham sistemadir. Avvalo, insoniyat olami insonlar va ularning o‘zaro munosabatidan tashkil topadi. Demak, insoniyatni tashkil etgan inson o‘zi alohida yashay olmaydi. Inson boshqa inson bilan munosabatda yashaydi. Ana shu munosabat ijtimoiy, ya'ni insonlar munosabatidan tashkil topgan muayyan jamiyatga xos munosabatlar sanaladi.
Ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy munosabatlarni o‘rganuvchi fanlar ijtimoiy fanlar hisoblanadi. Shu bilan birgalikda ma'lum jamiyatga xos individlarning o‘ziga xos ruhiyati, badiiy-estetik olami, nutqiy xususiyati kabi jihatlari borki, bu tomonlar gumanitar fanlarning tekshirish ob'ekti sanaladi.
Ijtimoiy fanlar bilan gumanitar fanlar o‘rtasida katta to‘siq, chegara mavjud emas. Ayni bir fan ham ijtimoiy va ham gumanitar fanlarga aloqador bo‘lishi mumkin. Masalan, tilshunoslik tilning aloqa vositasi sifatidagi vazifasini, ijtimoiy mohiyatini ochish bilan ijtimoiylik xususiyatiga ega bo‘lsa, muayyan individ nutqining o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish bilan gumanitarlik kasb etadi.
Shuningdek, psixologiya ham individual shaxslar psixologiyasini o‘rganish bilan birgalikda jamiyatga xos bo‘lgan umumiy psixologiyani o‘rganadi (etnopsixologiya). Bu esa ijtimoiy fanlar bilan gumanitar fanlar o‘rtasida o‘zaro zich aloqa mavjud ekanligini, ularni bir-biridan ajratib bo‘lmasligini ko‘rsatadi. Shu bois har ikki tarmoq umumiy holda ijtimoiy-gumanitar fanlar deb yuritiladi.
Ijtimoiy fanlar tarkibiga, falsafa, mantiq, iqtisodiy nazariya, pedagogika, psixologiya, tarix adabiyot kabi bir qancha fanlar kiradi. Tilshunoslik ijtimoiy fanlar sistemasiga mansub bo‘lib, bu sistema tarkibidagi barcha fanlar bilan muayyan munosabatdadir. Til o‘zi bilan bog‘liq bo‘lgan bir qancha hodisalar bilan qanchalik uzviy aloqada bo‘lmasin, u eng avvalo, ijtimoiy hodisadir. Chunki u jamiyatning aloqa-aralashuv ehtiyojini qondirish talabi bilan yuzaga kelgan va ana shu jamiyatning taqdiri, tarixiy taraqqiyoti, turmush tarzi, madaniyati va hokazolari bilan bog‘liq ravishda rivojlanadi.

1^ Нурмонов А. Структур тилшунослик: илдизлари ва йўналишлари. 5А220102 - “Лингвистика” (ўзбек тилшунослиги) магистрантлар учун ўқув қўлланма. – Т., 2008.

2^ Потебня А.А. Теоретическая поэтика.- М.: Высшая школа, 1990.

3^ Сафаров Ш. Прагмалингвистика. – Т., 2008.

4^ Ўзбек тилининг изоҳли луғати. - М., 1981, 194-бет.

5^ Абдулла Аьзам. Фан ва дин: муносабат диалектикаси. –T.:Тафаккур, 1999, 1-сон, 42-бет.

6^ Абу Наср Фаробий. Фозил одамлар шаҳри. - Тошкент, 1983, 151-бет.

7^ Абу Наср Фаробий. Фозил одамлар шаҳри. - Тошкент, 1983, 151-бет.

8^ Абу Наср Фаробий. Ўша асар. 174—175-бетлар.

9^ Кедров Б. М. О современной классификации наук. — Вопросы философии. 1980, № 10, 85-бет.

10^ Джанматова X. И. Ап-Кинди // Из философского наследия народов Ближнего и Среднего Востока. Ташкент, 1972.

11^ Қаранг: Закуев А. К. Философия «Братьев чистоты». - Баку, 1961.

12^ Қаранг: Баҳодиров Р. М. «Ключи наук» и ее автор // Адабий мерос, 1980, 3 (15)-сон, 47—50 бетлар; Баҳодиров Р. М. О сочинении Абу Абдуллаха Ал-Хоразми «Ключи наук» // Общественность науки в Узбекистане, 1982, 6-сон, 43—47 бетлар; Баҳодиров Р. М. Классификация наук Абу Абдуллаха ал-Хоразми и её место в истории научной мысли, Автореф. дис... канд. философ, наук. - Ташкент, 1983.

13^ Қаранг: Болтаев М. Н. Абу Али ибн Сина — великий мыслитель, учёный-энциклопедист средневекового Востока. - Ташкент, 1980.

14^ Қаранг: Бациева С. Н. Историко-социологический трактат Ибн Халдуна, «Муқаддима». М., 1965.

15^ Қаранг: Кедров Б. М. Классификация наук, том 1, М., 1961; Кедров Б. М. Классификация наук, том 2, М., 1965; Кедров Б. М. О современной классификации наук // Вопросы философии, 1980, 10-сон, 85—103 бетлар.

16^ Кедров Б. М. Классификация наук, том 1. М., 1961, с. 33.