Ma‘ruza mashg‘ulotini olib boradi: PhD, dots. R. Ch. Karimov Ma‘lumotlari

1.2.

 

Elektr energiya nazorati va hisobining avtomatlashtirilgan tizimining 

rivojlanish tarixi 

XX asrning 80-yillarida elektr energiyasini hisobga olish sohasida texnik va 

iqtisodiy energiyani hisobga olish tizimlari mavjud edi. 

Elektr  energiya  nazorati  va  hisobining  avtomatlashtirilgan  tizimini  yaratish 

yo„nalishida  birinchi  qadam  elektr  energiyasini  texnik  va  iqtisodiy  hisobga  olish 

sohasida  amalga  oshirilgan  bo„lsa,  ma‟lumotlarni  yig„ish  qurilmalari  ko„rinishi-

dagi puls generatsiyasi qurilmalari va adderlar hamda elektron puls hisoblagichlari 

paydo bo„ldi. Elektr energiya nazorati va hisobining avtomatlashtirilgan tizimining 

birinchi avlodi shunday paydo bo„ldi. 

Elektr energiyasini hisobga olish va nazorat qilish bo„yicha birinchi axborot 

va  o„lchov  tizimlari  (AO‟T)  1974-yilda  G.M.Krjijanovskiy  (hozirgi  BELTEI) 

nomidagi  ENIN  ning  Belarus  filialida  ishlab  chiqilgan.  Elektr  o„lchash 

uskunalarning  seriyali  ishlab  chiqarilishi  Vilnyus  zavodida  tashkil  etilgan.  AO‟T 

arxitekturasiga 

avtomatlashtirilgan 

tadqiqot 

tizimlarida 

(ATT) 

keng 

---

qo„llaniladigan  yondashuv  ta‟sir  ko„rsatdi.  Birinchi  tizimlar  –  AO‟T  1-48,  48 

o„lchash kanallariga ega bo„lib, unga puls datchiklari bilan jihozlangan induksion 

elektr  hisoblagichlar  ikki  simli  liniyalar  orqali  masofadan  ulangan.  5  yil 

mobaynida  iqtisodiyotning  turli  tarmoqlarida  keng  qo„llaniladigan  mingdan  ortiq 

tizimlar chiqarildi (ularning ayrimlari 3 ming yillikning boshlarigacha ishladi).   

Keyingi  yillarda  ishlab  chiquvchilar  jamoasi  mikroprosessor  tizimlari  bir 

necha  avlodlar  (AO‟T2-96,  AO‟T-64,  AO‟T  -192  va  hokazo)  yaratilgan.  90-

yillarning  boshlarida  Belorussiyada  ("SI-MEK",  "YeRKON",  "SAM-1", 

"ISTOK"),  Rossiya  ("Tok",  "Energiya"),  Ukrainada  ("SI-MEK",  "YeRKON", 

"Sam-1",  "ISTOK")  yangi  element  va  tarkibiy  asosda  (lekin  AO‟T  tizimlarini 

qurishning  asosiy  tamoyillarini  saqlab  qolish  bilan)  turli  sinflarning  o„xshash 

tizimlari paydo bo„ldi. 80-yillarning o„rtalaridan boshlab, AO‟T-3 tizimlari sanoat 

korxonalarida 

va 

Rossiya 

energetika 

tizimlarida 

energiya 

hisobini 

avtomatlashtirish uchun keng qo„llanildi. 4 mingdan ortiq tizim ishga tushirildi va 

ba‟zilari hali ham ishlamoqda. 

Start,  Penza,  sezilarli  darajada  arxiv  saqlash  va  kompyuterga  ma‟lumot 

uzatish  kontrolyerler  yaratish  yo„nalishi  bo„yicha,  birlashtiruvchi  ma‟lumotlar 

yig„ish qurilmalar (energiya resurslari, telesignalization va tele-o„lchov vazifalari 

turli  turlari)  yo„nalishida,  AO‟T-sinf  elektr  energiya  nazorati  va  hisobining 

avtomatlashtirilgan  tizimi  arxitekturasini  yaxshilandi  va  uchinchi  elektr  energiya 

nazorati va  hisobining  avtomatlashtirilgan  tizimi    dasturiy  paketini  ishlab  chiqish 

yo„nalishi bo„yicha. 

Shu  bilan  birga,  Rossiya  bozorida  uzoq  yillardan  buyon  faoliyat  ko„rsatib 

kelayotgan  Siemens,  ABB  va  Danfoss  kabi  yetakchi  xorijiy  firmalar  energiya 

hisobi tizimlari va vositalari bozorida tezda ko„zga ko„rinarli mavqega ega bo„lgan 

qo„shma  korxonalar  yaratish  yo„lini  tutdilar.  Quvvat  sarfini  hisobga  olish  va 

quvvatni boshqarish tizimlari sohasida bu ABB VEI Metronika (ABB konsern va 

VEI  qo„shma  korxonalaridir),  "ABB  relyefi-Cheboksariy"  (ABB  va  Cheboksariy 

elektr jihozlari zavodi va Butun Rossiya relyef qurilish ilmiy-tadqiqot instituti). 

QK "ABB VEI Metronika" Rossiyada ABB va multipleksorlarning MPR-16 

Alfa  seriyasidagi  elektr  hisoblagichlari  va  elektr  hisoblagichlarini  seriyali  ishlab 

chiqarishni amalga oshirdi. Bu kichik EENHAT uchun juda maqbul bo„lgan oraliq 

nazoratchisiz ikki darajali EENHAT qurish imkonini berdi.