Ma’ruza. Kirish. Diagnostikalash atamalari va usullari

1.1. To‘xtovlar va nosozliklar. Mashinalarning yuqori puxtaligini saqlash tadbirlari
Mashinalarni ishlatish – o‘ta murakkab jarayon bo‘lib, u bir qancha bos­qichlarni o‘z ichiga oladi va bu bosqichlar davo­mi­da mashinaning ish­lash qobiliyati yomonlashadi yoki qayta tiklanadi.

Mashinalarning texnik holatini ko‘p hollarda ishlatilish shart-sha­roit­lari belgilaydi. Ishlatilish mobaynida mashina va uning agregatlari yeyi­ladi, deformatsiyalanadi, sozlanganligi bu­zi­­ladi, yuzalar korroziyaga uch­ray­di va shularga o‘xshash yeyi­lish va yemirilishlar ro‘y beradi. Natija­da uning texnik ko‘r­sat­kichlar yonilg‘i tejamkorligi, ishlatilishdagi ishonchlilik, ish­ni bajarish sifati va shular kabi ko‘rsatkichlar yomonla­sha­di. Bular­ning hammasi mashina detallari, qismlari, agregatlari va ti­zim­lari yeyilishiga hamda sinishiga va bular natijasida avtomobil yoki mashinaning buzilishi, qisman yoki butunlay to‘x­ta­shi­ga olib keli­shi mum­kin. Mashinalarning texnik holatini yaxshilash, kons­truk­siyasini takomillashtirish, ishlatish ko‘rsat­kichlarini yaxshi­lash, uzoq muddat ishla­shini ta’minlab loyiha­lash, uni ishlab chi­qarish davrida qo‘llaniladigan tex­nologik jarayonlar yordamida hal etiladi.

Agar mashina har tomonlama to‘g’ri ekspluatatsiya qi­linsa, ya’ni u har doim ishlatishga texnik jihatdan tayyor holatda bo‘l­sa, bu uning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari to‘liq namoyon bo‘lishiga sababchi bo‘ladi.

Mashinalarni texnik ekspluatatsiya qilish bir qancha tashkiliy ishlar­ga; texnik hamda texnologik tadbirlar, yangi mashinani qabul qilish, uni xo‘r­dalash, turli texnik xizmat ko‘rsatish (kunlik, raqamli, mavsumiy), texnik ko‘ruv va diag­nos­tikalash, joriy ta’mirlash va saqlashga bog’liq bo‘ladi.

Mashinalarni ishlatish davri deyilganda, uni ishlab chiqa­ruvchi za­vod tomonidan ishlab chiqarilgandan to ishlatuvchi kor­xo­nada ishga yaroq­siz deb ro‘yxatdan o‘chirilguncha o‘tgan vaqt hisoblanadi, bu davr o‘z ichiga bir qancha bosqichlarni qamrab olgan (1-jadval).

Mashinani ishlatilish davri

1-jadval.

Ishlatilish davri	Mashina ishlash qobiliyatining o‘zgarishi
I. Mashinaning turib qolishi Konservatsiya holati va saqlash muddati Transportirovka Ishga yaroqliligini tekshirish (diagnostika) yoki soz­lash (ishlashga tayyorlash) Bekor turish (ish yoki ta’mirlashni kutish)	Odatda, sezilarsiz o‘zgarish ro‘y beradi
II. Mashinaning ishlashi Normal rejimda va ishlatilish sharoitida ishlashi Zo‘riqqan sharoitlarda ishlash Yengil sharoitlarda ishlash Tekshiruv va sinov davrlarida ishlash	Sustlashadi, yomonlashadi
III. Mashinani ta’mirlash Rejaviy ta’mirlash ishlari Texnik xizmat ko‘rsatish Buzilish natijasida ta’mirlash	Tiklanadi

Turli mashinalarni ishlatilish sharoitiga qarab, yuqorida keltirilgan vaqt­larning davomiyligi turlicha bo‘lishi mumkin.

Masalan, ko‘pchilik mashinalar uchun konservatsiya va tran­spor­ti­rov­ka davri, faqat ishlab chiqaruvchidan ishlatuvchiga yetib kelish vaq­ti­ni egallaydi. Ishlatilish davri esa uning ishlashi va rejaviy ta’mirlash­da­gi, hamda mashinani to‘liq ishlatil­mayot­gan davrdagi bekor turishlar vaq­ti hisoblanadi. Bunday ko‘rsat­kich­lar harbiy texnika uchun ko‘pincha uzoq muddat saqlash, reja­viy tekshiruvlardan o‘tkazish va qisqa muddat ishlatish bilan o‘lchanadi.