Ma’ruza kirish. Asosiy tushunchalar. Holat pametrlari

TERMODINAMIK TIZIM VA NAZORAT DARAJASI

Termodinamik tizim o’rganilayotgan masalaning miqdorini o’z ichiga oluvchi moslama yoki moslamalar yig’indisi. Buni yanada aniqroq tushuntirish uchun nazorat darajasi tanlanadi, natijada bu muammo va moslamalar ichida nazorat yuzasini o’z ichiga oladi. Nazorat darajasi nazorat yuzasi orqali ajratma bilan barchasi uning tashqi qismi hisoblanadi. Yuza qismi oqimlarini to’plab turish uchun ochiq yoki yopiq bo’lishi mumkin va bunda issiqlikni o’tqazish bo’limlarida energiya oqimlari bo’lishi mumkin. Chegarali qo’zg’aluvchan yoki qo’zg’almas bo’lishi mumkin. Hech qanday to’plam tarqalim ketmasligi uchun yoki nazorat darajasiga kirmasligi uchun nazorat yuza qismi oqimni to’plab turish uchun yopilgan bo’ladi va bu barcha hollarda aynan bir xildagi masala hajmini o’z ichiga oluvchi nazoart yig’indisi deb ataladi.

Agar BANSEN yondirgichi silindr ostiga qo’yilsa, gaz harorati oshadi va porshen qo’zg’aladi. Porshen qo’zg’algani bois nazorat yig’indisi chegarasi ham o’zgaradi. Keyin kuzatishimiz bo’yicha bu jarayondan nazorat yig’indisining chegarasini issiqlik va kuch kesib o’tadi, ammo nazorat yig’indisini tashkillashtiruvchi masala har doim anglanadi va aynan bir xil saqlanadi.¹
Tashqi jihatdan hech qanday ta’sirga uchramagan, ya’ni yig’indi, issiqlik yoki ish tizim chegarasidan o’tkaza olinmagani ajratilgan tizim hisoblanadi. Shunday tahlillarda biz kompressorlarni o’zida yig’indi, issiqlik, ish va shuningdek kuch o’tkazmasi bo’lmish nazorat yuzasi bilan o’rab turuvchi nazorat sig’imini belgilaymiz. Shu yo’sinda yanada umumiyroq nazorat yuzasi yig’indini chiqarishi yoki kirgizishi va aksincha hollardagi nazorat sig’imini izohlaydi. Shu sababli nazoratⁱ yig’indisi hamma vaqt o’z nomini izohlovchi yig’indini o’z ichiga oladi.
Yopiq tizim (aralash yig’indi) va ochiq tizim (yig’indi oqimini taqazo etuvchi) atamalari masofani hosil qilish uchun foydalaniladi. Bu yerda biz tizim atamasini yanada umumiyroq manoda ishlatamiz va izohni nazorat sig’imi tanlanganda yig’indi, moslama yoki moslamalar yig’indisi uchun yanada chuqurroq tushuncha berish uchun kengaytiramiz.²