Ma'ruza Geotexnologiyaning fizik-geologik asoslari Reja

Tog’ jinsi massivining elektromagnit va nurlanish xususiyatlari.
Elektr, magnit yoki nurlanish maydonlarini tog’ jinsi massiviga qo'shib qo'yganda, ba'zi hollarda geotexnologiyaning kimyoviy va fizik jarayonlarini kuchayishiga erishiladi. Ba'zi hollarda, ushbu ta'sirlar natijasida foydali qazilmalar mobil holatga o’rnidan siljitish ham mumkin. Ushbu ta'sir qilish usullari konlarni qidirishda, geotexnologik jarayonlarning borishini nazorat qilishda, qazib olingan foydali qazilmani birlamchi qayta ishlash jarayonida keng qo'llaniladi.
Elektr xususiyatlariga quyidagilar kiradi: elektr o'tkazuvchanligi, elektr quvvati, qutblanish.
Elektr o'tkazuvchanligi nisbiy elektr o'tkazuvchanligi yoki nisbiy elektr qarshiligi va elektr anizotropiya koeffitsienti bilan aniqlanadi.
Elektr quvvati - tog’ jinsining elektr kuchlanishining halokatli ta'siriga qarshi turish qobiliyati. U miqdoriy ravishda buzilish kuchlanishi bilan o'lchanadi.
Qutblanish - tog’ jinsining atrofdagi elektr maydon bilan ta'sir o'tkazish qobiliyati. U nisbiy dielektrik o'tkazuvchanlik va dielektrik yo'qotish burchagi bilan baholanadi.
Tog’ jinslarining magnit xususiyatlariga quyidagilar kiradi: magnit sezgirligi va qoldiq magnitlanishi.
Magnit sezgirlik - bu tashqi magnit maydon ta'sirida magnitlanadigan tog’ jinslarining xususiyati.
Qoldiq magnitlanish - bu tog’ jinslarining magnitlanishini saqlab qolish qobiliyatidir.
Tog’ jinslarining radiatsion xususiyatlariga quyidagilar kiradi: tabiiy radioaktivlik va α-, β-, γ- va neytron nurlanishlarini singdirish qobiliyati.
Tabiiy radioaktivlik - tog’ jinslarining radioaktiv nurlanish hosil qilish qobiliyatidir.
Tog’ jinsi massivining ba'zi mexanik va akustik xususiyatlari.
Foydali qazilma konlarini qazib olishning geotexnologik usullarida tog’ jinsi massivining ba'zi o'ziga xos mexanik va akustik xususiyatlarini hisobga olish va ulardan foydalanish zarur.
Ushbu o'ziga xos mexanik xususiyatlarga quyidagilar kiradi: tiksotropiya, mustahkamlilik, qattiqlik, buzulish qayishqoqligi, elastiklik, plastiklik, siqilish qobiliyati, mo'rtlik.
Tiksotropiya - kolloid fraktsiyalarni o'z ichiga olgan jinslarning dinamik yuklari ta'sirida qattiq holdan, suyuq holga o'tish qobiliyati. Tiksotropiya ta'sir qilish turiga, uning intensivligi va davomiyligiga bog'liq. Ta'sirchanlik va strukturaviy kuch - bu tog’ jinsining parchalanish qobiliyatining ko'rsatkichlari.
Bardoshlilik - bu tog’ jinsining tashqi kuchlar ta'sirida vayronagarchilikka qarshi tura olish qobiliyatidir. U miqdoriy jihatdan tavsiflanadi: bir oqli siqish yoki tortishdagi qarshiligi, kesishga qarshiligi, eng yuqori egilishi, mustahkamlik koeffitsienti.
Qattiqlik - bu tog’ jinsining mahalliy ta'sirga qarshilik ko’rsatib turish qobiliyati. Miqdoriy ravishda u statik va dinamik qattiqlik ko'rsatkichi bilan tavsiflanadi.
Buzilish qayishqoqligi - bu tog’ jinsining undagi darzlarni rivojlanishiga qarshi turish qobiliyati.
Elastiklik - bu tog’ jinsini yukni olib tashlaganidan keyin asl shakli va hajmini tiklash qobiliyati. Miqdoriy jihatdan, bu Yung moduli, Puasson koeffisienti, siljish moduli va har tamonlama siqilish koeffisienti bilan tavsiflanadi.
Plastiklik - bu tog’ jinsining yuk ta'siridagi uzluksizlikni buzmasdan o'z shaklini o'zgartira olishi va ta'sir etuvchi yukni olib tashlangandan so’ng shaklni saqlab qolishi. Miqdoriy jihatdan u plastiklik darajasi, plastiklik va siqilish koeffitsientlari bilan tavsiflanadi.
Siqish qobiliyati - tog’ jinslarining vertikal yuk ostida siqilish qobiliyati va eniga kengayishning mumkin emasligi. U miqdoriy jihatdan siqilish va konsolidatsiya koeffitsientlari, choqish moduli va total deformatsiyalari bilan tavsiflanadi.
Mo'rtlik - bu tog’ jinsining to'satdan yuk ostida sezilarli plastiklik deformatsiyasiz sinishi. U miqdoriy jihatdan mo'rtlik koeffitsienti bilan tavsiflanadi.
Akustik xususiyatlar massivlarni ultratovush to'lqinlari bilan yemirishda, shuningdek, geofizik boshqarish usullarida qo'llaniladi va hisobga olinadi. Ular akustik o'tkazuvchanlik va yutish bilan baholanadi.