ma’ruza. Elektromagnit to’lqinlar 22. Elektromagnit to‘lqinlarning hosil bo‘lishi va tarqalish tezligi

 

4.3- rasm.  

 

E  va  В  qiymatlari  radiatsiya  maydonida  1/r  ga  masofani  qiskartirishi  kuzatilgan.  (Buni 

Kulon  konunidagi  E  ni  qiymatini  1/r

2 

ga  kamayishi  bilan  solishtiring).  Elektromagnit  to’lkinlari 

orqali olib kelinadigan energiya amplituda kvadratiga proporsionaldir, E

2

 eki 

 

В

 2

, shuning oqibatida 

to’lqin  intensivligi  1/r

2

  ga  kamayadi.  Shuning  uchun,  EM  to’lqinlari  orqali  keladigan  energiya 

tovush to’lqinlari singari teskari kvadrat qonuniga bo’ysunadi

1

.  

Radiatsiya maydoni hakida bir necha narsalar 4.3- rasmda ko’rsatilgan. Birinchidan, istalgan 

nuqtada elektr va magnit maydonlari bir birlariga nisbatan perpendikulyardir va to’lqin yo’nalishi 

tomon  yo’nalgan.  Ikkinchidan,  maydonlar  yo’nalishi  bo’yicha  almashishini  kuzatishimiz  mumkin 

(B  ba’zi  nuqtalarda  sahifani  ichiga  kiryapti  va  boshqa  nuqtalarda  sahifadan  chikyapti;  E  ba’zi 

nuqtalarda yuqoriga, ba’zilarida pastga yo’nalgan). Shuning uchun maydon kuchlari bir yo’nalishda 

maksimumdan  nolgacha  va  boshqa  yo’nalishda  maksimumgacha  o’zgaradi.  Elektr  va  magnit 

maydonlari  “faza”  ichida  joylashgan:  ayni  bir  xil  nuqtalarda  ikkalasi  ham  nolga  teng  va  fazoda 

o’sha  nuqtalarda  maksimum  qiymatlariga  erishadi.  Antennadan  uzoqdagi  (22-6b  rasm)  maydon 

liniyalari yirik yuza bo’ylab juda ham ravon va va to’lqinlar tekislik to’lqinlari deb ataladi

1

. 

                                                

 

 

1

 Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS. Pearson. 2014, ”. 627, 628, 629 631-

betlar. 

 

 

1

 Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS. Pearson. 2014, ”. 627, 628, 629 631-

betlar. 

---

 

4.4-rasm.  

Agar  kuchlanish  manbasi  sinusoidal  o’zgarsa,  radiatsiya  maydonidagi  elektr  va  magnit  maydon 

kuchlari  ham  sinusoidal  o’zgaradi.  To’lqinlarning  sinusoidal  harakteri  4.4-rasmda  aks  ettirilgan, 

to’lqin  harakati  yo’nalishi  bo’ylab  funksiya  kabi  chizilgan  maydon  yo’nalishlarini  va  qiymatlarini 

ko’rsatadi. E  va  В  elektr va magnit maydonlari  bir birlariga nisbatan perpendikulyardir va  to’lqin 

yo’nalishi  tomon  yunalgan.    Biz  bu  to’lqinlarni  elektromagnit  to’lqinlari  (EM)  deb  ataymiz.  Ular 

kesishuvchi to’lqinlardir, chunki amplitudasi to’lqin harakati yo’nalishiga perpendikulyardir. Biroq, 

EM  to’lqinlar  har  doim  maydon  to’lqinlari  deyiladi.  Maydon  bo’lganliklari  sabab,  EM  to’lqinlar 

bo’sh fazoda erkin tarqkala olishadi

1

. 

        Hali  ko’rganimizdek,  EM  to’lqinlar  tebranuvchan  elektr  zaryadlari  orqali  hosil  bo’ladi  va 

shunday  qilib  tezlanishni  his  qiladi.  Umumiy  qilib  aytganda    tezlanayotgan  elektr  zaryadlari 

elektromagnit to’lqinlarini keltirib chiqaradi.