Ma’ruza bo’yicha o’quv materiallari 1-mavzu: sug‘urtaning iqtisodiy mohiyati, funksiyalari va bozor munosabatlaridagi o‘rni

Tadbirkorlik tavakkalchiligi sugurtasi.
Xar bir tadbirkor bozor sharoitida ish yuritadi. Uning faoliyati tashabbusiga, 
soxani yaxshi bilishiga, shart-sharoitni urganishiga boglik. Omadi kelsa, foyda 
oladi, aksida zarar kuradi, chunki u faoliyatini tavakkalchilik asosida yurgizadi. 
Tadbirkor ish boshlashdan avval sug‘urta tashkiloti bilan shartnoma tuzadi. Sug‘urta 
tashkiloti tadbirkorga kuradigan zararlarni oldini olish va ularni kamaytirishga 
kumak beradi. 
Tadbirkor zarar kurishi mumkin xollar: 

ishlab chikarish va savdoda buzilish bulsa; 

bozor sharoiti uzgarsa; 

tovar etkazib beradigan tomon shartnomani buzsa va iste’molchi 
shartnomaga rioya kilmasa. 
Sug‘urta tashkilotlari tadbirkor kurgan barcha zararni, koplashga xarakat
kiladi. Sug‘urta summasini aniklashda shartnomada ikki xil usul kullaniladi: 
sug‘urta summasi, sug‘urta operatsiyalariga ishlatilgan mabaglar asosida 
belgilanadi; 
Tavakkalchilik sug‘urtasi soxasida quyidagi shartlarga rioya kilish lozim: 

sug‘urta tavakkalchiligi taxmin kilingan voqea bulib, ana shu voqea yuz 
berishdan sug‘urta kilish amalga oshiriladi; 

sug‘urta shartnomasida va konunda nazarda tutilgan voqeaning yuz
berganligi sug‘urta xodisasi xisoblanadi. Bunday xodisa yuz berganda 
sug‘urtalovchining sug‘urtalanuvchiga sug‘urta kilingan shaxsga yoki uchinchi
shaxsning uziga daxldor sug‘urta xodisasi yuz berganda esa sug‘urta ta’minoti 
sifatida amalga oshiriladi. 
Sug‘urta shartnomasi sug‘urtalanovchi (xususiy shaxs, xususiy biznes, davlat 
korxonasi yoki hukumat tashkiloti) va sug‘urtalovchi o‘rtasida tuzildadi. Ko‘p 
holatlarda broker (maslahatchi, agent) sug‘urtalanuvchi nomidan sug‘urtalovchi
bilan muzokara olib boradi
4
.
Sug‘urta biznesida harakat qiluvchi tashkilotlarni, xususan o‘rtakashlarni 
quyidagicha tasniflash mumkin: 
1. Individual korxona (uning egasi bo‘lib xususiy shaxs hisoblanadi). 
Masalan: 

kichik dukonlar; 

katta bo‘lmagan brokerlik sug‘urta firmalari; 
4
Qarang: Insurance: Principles and Practice. Compiled by David Bland, The Chartered Insurance Institute, Great Britain, 1993.

---


shaxsiy xizmatlarni bajaruvchi biznes: vodoprovodchiklar, sartaroshlar. 
2. Sherikchilik korxonalar (egalari bo‘lib bir necha shaxs hisoblanadi). 
Masalan: 

bir qator maslahat va yuridik firmalar; 

ba’zi bir birja va sug‘urta brokerlari. 
3. Mas’uliyati cheklangan aksiyadorlik jamiyatlari(egalari bo‘lib aksiyadorlar 
hisoblanadi). 
4. O‘zaro jamiyatlar (egalari bo‘lib sug‘urta jamiyatlarining a’zolari 
hisoblanadi).
Masalan: 

kooperativ jamiyatlar; 

hayotni sug‘urtalash bo‘yicha o‘zaro firmalar
5
. 
5. Davlat korporatsiyalari.