Ma'ruza. Boshlang'ich sinflarda arifmetik amallarni o'rganishning umumiy masalalari Reja

Noma'lum qo‘shiluvchini topish uchun yig„indidan ma’lum qo„shiluvchini ayirish kifoya. 1-sinf kitobida noma’lum qo„shiluvchi darcha orqali ko„rsatilgan:

Quyidagi ko„rinishdagi masalalar ustida ishlash bilan tushuntirish olib borish tavsiya qilinadi:
“Hovuzda 4 ta o„rdak suzib yurgan edi. Yana bir necha o„rdak kelib qo„shilgandan keyin, hovuzdagi o„rdaklar 8 ta bo„ldi. Nechta o„rdak kelib qo„shilgan?”
“Oziq-ovqat do„koniga 9 quti konfet va pecheniy keltirildi. Konfetlar 6 quti bo„lsa, necha quti pecheniy keltirilgan?”
7) Ayirishning hadlari. Noma'lum kamayuvchi va noma'lum ayriluvchini topish. Ayirishning to‘g‘riligini tekshirish
Ayirishning hadlari

6 - 2 = 4
6 va 2 ning ayirmasi 4 ga teng. 6 - kamayuvchi 2 - ayriluvchi



4 - ayirma

6-2 - ayirma

□ 4 = 5 noma'lum kamayuvchi ni topish uchun ayirmaga ayriluvchini

qo„shish kerak. 5 + 4 = 9. Kamayuvchi 9 ga teng ekan.
8 -□ = 3 noma'lum ayriluvchini topish uchun kamayuvchidan ayirmani ayirish kerak. 8 - 3 = 5. Ayriluvchi 5 ga teng ekan.
Ayirishning to‘g‘riligi qo„shish amali bilan tekshiriladi. Ayirma va
ayriluvchining yig„indisi kamayuvchiga teng bo„lsa, ayirish to„g„ri bajarilgan
bo„ladi. Darslikda quyidagi misollar berilgan:

6. 
   - 3 = 5 9 - 5 = 4 7 - 3 = 4
   

5 + 3 = □ 4 + 5 = 0 □ + □=7
Quyidagi ko„rinishdagi masalalar ustida ishlash bilan tushuntirish olib borish tavsiya qilinadi:
“Aerodromda bir nechta samolyot bor edi. 5 ta samolyot uchib ketgandan so„ng, aerodromda 2 ta samolyot qoldi. Aerodromda oldin nechta samolyot bo„lgan?”
“Traktorning bakida ish boshlanganda 9 litr yonilg„i bor edi. Ish oxiriga kelib 2 litr yonilg„i qoldi. Necha litr yonilg„i ishlatilgan?”

1i

2-Bunday mashqlarni bajarish natijasida

3o„quvchilar bunday xulosaga kelishadi: agar

4ikki qo„shiluvchilarning yig„indisidan bu qo„shiluvchilarning biri ayrilsa,

5ikkinchisi hosil bo„ladi.

6Shuni ta’kidlash joizki, o„quvchilarni 10 ichidagi sonlar tarkibini puxta bilishi

7sondan 5, 6, 7, 8, 9 ni ayirishni tez o„rganishga olib keladi. Masalan, 8 - 5 ayirma javobi 3 bo„ladi, chunki 8 - bu 5 va 3 ning yig„indisidan iborat: 8 = 5 + 3, demak,

8 - 5 = 3. Bunga juda ko„plab mashqlar bajarish natijasida erishish mumkin.

4. 
   10 sonini hosil qilish. O‘ndan sonni ayirish
   
5. 
   Qo‘shish va ayirishning o‘zaro bog‘liqligi. Qo‘shish va ayirish jadvali
   

Ayirishni qo„shish asosida bajarishda o„quvchilarga yig„indi va qo„shiluvchilar o„zaro qanday bog„langanini ko„rsatish kerak. Bunday kuzatishlar o„quvchilarda quyidagi mashqlarni bajarish jarayonida qo„shish va ayirish ustida ishlashning boshidan boshlaboq yig„ila boradi: berilgan rasm (ruchka va kitob) asosida qo„shish va ayirishga doir misollar tuzing, xuddi shunga o„xshash berilgan rasm bo„yicha qo„shish va ayirishga doir masalalar tuzing. (Masalan, o„tloqda 3 ta