Маъруза №7 Мавзу: Баргдаги физиологик жараёнлар. Ўсимликларнинг кўпайиш, ўсиши ва ривожланиши Мавзунинг мақсади

Транспирация (Сув буғлатиш)

• Ўсимликларнинг ердан кўп миқдорда сув олиб, уни хавога бўғлатиб чиқариб туришига транспирация дейилади. Натижада ўсимликлар танасини қизиб кетишдан сақлайди. Масалан 1 туп сули хаёти давомида 6,8 кг, жўхори 150 кг сув буғлатади.

Ҳар қандай тирик организм учун озиқланиш, нафас олиш, ўсиш ва кўпайиш каби тириклик жараёнлари хосдир. Кўпайиш айни бир турнинг индивидлар сонини ортиши ҳисобланади. Ўсимликлар дунёсида кўпайиш усуллари жуда хилма – хилдар. Тубан ва юксак ўсимлик вакилларида ҳам уч турдаги кўпайиш, яъни вегетатив, жинссиз ва жинсий кўпайиш усуллари фарқ қилинади.

• Ҳар қандай тирик организм учун озиқланиш, нафас олиш, ўсиш ва кўпайиш каби тириклик жараёнлари хосдир. Кўпайиш айни бир турнинг индивидлар сонини ортиши ҳисобланади. Ўсимликлар дунёсида кўпайиш усуллари жуда хилма – хилдар. Тубан ва юксак ўсимлик вакилларида ҳам уч турдаги кўпайиш, яъни вегетатив, жинссиз ва жинсий кўпайиш усуллари фарқ қилинади.
• Вегетатив кўпайиш. Ўсиш, вегетатив кўпайиш, яъни индивидларнинг ривожланиши унинг вегетатив органларидан (илдиз, поя, барглари, пиёзбош, илдизпоя, тугунак ва ҳоказолар) ёки уларнинг бўлакларидан бошланади. Вегетатив кўпайиш асосида ўсимликнинг бирор бир органи ёки унинг бўлагини ҳатто умуман ўсимликнинг бирор қисмидан бутун организмнинг қайта тикланиш (регенерация) хусусияти ётади. Вегетатив кўпайишга мисол қилиб, баъзи бир ҳужайрали сувутларни оддий бўлиниш йўли билан иккита ёш ҳужайрага айланишини кўрсатиш мумкин. Хлорелла, хлорококк ва кўпчилик сувўтлар ана шундай кўпаядилар. Кўп ҳужайрали сувўтларда вегетатив кўпайиш танасининг бўлакларга ажралиши билан боради. Замбуруѓларда эса мицелийнинг айрим бўлакларга ажралиб кетиши ёки ачитқи каби замбуруѓларда куртакланиш йўли билан боради. Лишайниклар ихтисослашган соредийлар ва шамол ёки ёмѓир таъсирида осон тарқаладиган ўсимталар – изидийлар ёрдамида вегетатив кўпаяди.

• Пиёзбош ёрдамида кўпайиш

• Гулли ўсимликларда вегетатив кўпайиш жуда хилма – хил усулларда кечади. Она ўсимликдан вегетатив йўл билан ҳосил бўлган янги индивлар йинѓиндиси клонлар деб аталади. Табиий шароитда ўсимликларда кенг тарқалган қуйидаги вегетатив кўпайиш усулларини фарқ қилиш мумкин: 1. Илдиз бачкилар ёрдамида кўпайиш. 2. Палаклар, жингалаклар ёрдамида кўпайиш. 3 Илдизпоялар ёрдамида кўпайиш. 4. Тугунак ёрдамида кўпайиш. 5. Пиёзбошлар ёрдамида кўпайиш. 6. Ажратувчи куртаклар ва пиёзчалар ёрдамида кўпайиш. 7. Ўсимликнинг айрим бўлаклари ёрдамида кўпайиши.