|
Суюқликли шиша термометрлар
Суюқликли шиша термометрларнинг ишлаш принципи суюқликларни иссиқдан кенгайишига асосланган[12]. Ҳарорат ўзгарганда термометрик суюқликнинг хажми ўзгаради ва бу ҳароратнинг қиймати ҳисобланадиган капиллярдаги суюқлик сатҳини ўзгариши билан намоён бўлади. Суюқликли термометрлар турли русумли шишалардан тайёрланади ва турли термометрли суюқликлар ёки симоб билан тўлдирилади. Симобнинг бошқа суюқликларга кўра афзаллиги шундаки, уни кимёвий тоза олиш осон ва у шишани ҳўлламайди.
4.1. Расм. Тажрибавий симоб термометрлар:
а – солиб қўйилган шкалали: 1 – шиша резервуар; 2 – капилляр; 3 – шкалали пластина; 4 – шиша қобиқ; б – таёқчасимон: 1 – резервуар; 2 – қалин деворли капилляр; 3 – капиллярнинг ташқи сиртидаги шкала.
Шишали термометрларнинг бўлимларини қиймати (0,01...10) °С оралиқда бўлиб, термометрнинг нимага мўлжалланганлиги ва термометрик суюқликнинг қўлланилиш тури билан белгиланади. Ишлаб чиқариладиган термометрларнинг асосий қисми ўзининг конструкциясига кўра икки гуруҳга бўлинади:
1) солиб қўйилган шкалали термометрлар, уларда шкалали пластинка шиша қобиқнинг ичига солиниб, капиллиярга маҳкамланади (4.1-расм, а);
2) таёқчасимон термометрлар, улардагишкала бевосита қалин деворли капиллярнинг ташқи сиртига чизилган бўлади (4.1-расм,
б).
4.2.Расм. Техник шишали термометрлар: а – тўғри; б – бурчакли
бу ерда l – термометр шкаласи градуслари ўрнатиладиган устуннинг узунлиги; t – назорат қилинаётган муҳитнинг термометр билан ўлчанган ҳарорати; – муҳитга туширилган устуннинг ёрдамчи термометр билан аниқланган ўртача ҳарорати; k – ишлатилаётган шиша ва термометрик суюқликларнинг ҳар бири учун индивидуал бўлган коэффициент.
Қўлланилиш усулига кўра термометрлар ёки ҳарорати ўлчанаётган муҳитга қисман ботирилган (тўла ботирилмаган) ёки ҳисобланадиган ҳарорат қийматигача ботирилган (тўла ботирилган) бўлади. Аниқроғи тўла ботириладиган термометрлар термометр кўрсатиши билан алгебраик қўшиладиган тўғрилаш графиги билан таъминланган бўлади. Агар тўла ботириладиган термометр муҳитга тўла ботирилмаган бўлса, унда суюқлик устунини кўтарилишига тўғрилаш киритилади (белгини ҳисобга олган ҳолда):
(4.1)
Суюқликли термометрлар вазифасига кўра тажрибавий, техник (ишлаб чиқаришдаги) ва ишчи эталонлар (намунавий) га бўлинади. Тажрибавий термометрлар илмий изланишларда қўлланилади ва тўла ботирилиш бўйича даражаланади. Уларнинг қуйи ўлчаш чегараси -30 дан 300 °С гача бўлган диапазон ичида, юқори чегараси 20 дан 600 °С гача бўлган диапазон ичида ётади. Бўлимларининг қиймати 0.1 дан 2 °С гача бўлган оралиқда ётади. Хатолик чегараси бўлим қиймати ва ўлчаш диапазонига боғлиқ бўлиб, 0.3 дан 4 °С гача бўлади (бу бўлим қийматини ошириб юбориши мумкин).
Техник термометрлар фақатгина қуйи тўғри ёки бурчак остида эгилган (90 ёки 120° бурчак остида, 4.2-расм) қисми ботирилган ҳолатда даражаланади. Улар махсус вазифа (медицина, метрология ва бошқалар учун) ёки махсус техник характеристика (титрашга чидамли, электрконтактли) га эга бўлиши мумкин. Техник термометрларнинг рухсат этилган хатоликлари ўлчаш ҳарорати ва бўлимлар қийматига боғлиқ бўлиб, бўлим қийматларини ошиб кетишига сабаб бўлиши мумкин.
4.1. Жадвал
Шишали термометрларнинг техник характеристикалари
Тури
|
Номланиши
|
Ўлчаш чегараси, °С
|
Бўлим қиймати, °С
|
Хатолиги, °С
|
ТЛ-4
|
Тажрибавий
|
Қуйи чегараси
-30...240,
Юқори чегараси 20...310
|
Чегаралардан келиб чиққан ҳолда
0,1; 0,2
|
Чегаралардан келиб чиққан ҳолда
±(0,2...1)
|
ТР-1
|
Ишчи эталон (намунавий)
|
Қуйи чегараси
0...56,
Юқори чегараси 4...60
|
0,01
|
±0,05
|
СП-40
|
Махсус титрашга чидамли
|
0...100
0...200
0...300
0...400
|
0,5
|
±1
|
ТПК – М
|
Тўғри ёки бурчакли ростланувчи электрконтактли
|
-35...70
0...100
0...200
0...300
|
1
1
2
5
|
±1
±1
±2
±5
|
ТТ, ТТМ
|
Тўғри ёки бурчакли техник
|
-35...50
0...100
0...160
0...200
0...35О
0...450
|
1
1
2
2
5
5
|
±1
±1
±2
±2
±5
0...300 соҳада
±10
300...450 соҳада
|
Намунавий термометрлар (ТР турдаги аниқ ўлчашлар учун) катта ўлчаш диапазонига эга эмас, лекин ўлчаш чегараларига боғлиқ бўлмаган тарзда 0 °С белгига эга. Иш вақтида термометр назорат қилинаётган муҳитга назорат қиладиган устунини бор бўйича ботирилади.
РФ да шиша термометрни асосий ишлаб чиқарувчиси «Термоприбор» заводи (Клин шаҳри) ҳисобланади. 4.1-жадвалда бир неча турдаги шиша термометрларнинг техник характеристикалари келтирилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
