Ma’ruza 3 Elеktrolitik dissotsiyalanish nazariyasi

3.3.Bufer eritmalar.
Protolitik nazariya bo‘yicha bufer eritmalar deb kuchsiz kislota (asos) va u bilan bog‘langan asos(kislota) etarlicha yuqori konsentratsiyali eritmalariga aytiladi. Masalan: CH3COOH - CH3COOHa; NN₃ - NN₄SI; NaN₂RO₄ - Na₂NRO₄;
Klassik nazariya bo‘yicha bufer eritmalar-bu kuchsiz kislota va uning bir ismli tuzi yoki kuchsiz asos va uning bir ismli tuzi eritmalari, yoki ko‘p protonli kislota tuzlari aralashmasidir.
Bufer eritma vazifasi -eritma pH ini eritmaga oz miqdorda kuchli kislota yoki asos kiritilganda , suv bilan suyultirilganda doimiy holda o‘zgartirmasdan ushlab turishidir.
Boshlang‘ich konsentratsiyalari tegishlicha S_a va S_v bo‘ladigan kuchsiz kislota NA va u bilan bog‘langan asos NaA tutgan eritmaning pH ini hisoblashni bitta kimyoviy muvozanatga ega bo‘ladigan sistemada o‘tkazish mumkin. Bunday eritmada quyidagi kimyoviy reaksiyalar boradi:
NA-H2O H3O^--A^-
NaANa^--A^-
Bufer eritma kompOHentlari konsentratsiyalari etarlicha yuqori bo‘lgani uchun,bufer eritmadagi suvning dissotsilanishidan hosil bo‘ladigan H3O^- Ionlari konsentratsiyalari e’tiborga olinmaydi.

Ko‘pchilik hollarda S_a-X S_a S_v-XS_v deb olish mumkin,ya’ni A^- Ionlari muvozanat konsentratsiyalarini qo‘shilgan bog‘langan asos NaA konsentratsiyasiga teng deb olinadi.Kislota dissotsiyalanmagan molekulalarining muvozanat konsentratsiyasini kislotaning dastlabki konsentratsiyasiga teng deb olinadi, chunki qo‘shilgan bog‘langan asos (NaA) kislotaning dissotsilanishini kamaytiradi.
U holda (1) tenglama quyidagi ko‘rinishga keladi:
qK_a bundan x q h q K_a ^. C_a/C_v (2)
pH q rK_a -lgC_a/C_v (3)
Lekin K_aK_v bo‘lgani uchun (2) va (3) tenglamalarni quyidagicha tasvirlash mumkin.

(2)-(5) tenglamalar GendersOH tenglamalari deyiladi va hamma bufer eritmalarda h va pH ni hisoblashda ishlatiladi.YUqoridagi bufer eritmalari uchun GendersOH tenglamalari quyidagicha bo‘ladi:

Bufer eritmaning effektiv ta’siri S_a:S_v nisbatning 10:1 dan 1:10 oralig‘ida saqlanadi,ya’ni pH intervali:
pHrK_a1 yoki pH14-rK_v1 bo‘ladi (6)
Har qanday bufer aralashma ma’lum bir miqdor kislota yoki ishqor qo‘shilguncha pH ining doimiyligini saqlab turadi, ya’ni ma’lum bufer sig‘imga ega bo‘ladi.
1 l bufer eritmaning pH i ko‘pi bilan bir birlikka o‘zgarishi uchun unga qo‘shish mumkin bo‘lgan muayyan konsentratsiyali (moll) kuchli kislota yoki ishqopHing eng ko‘p miqdori bufer sig‘imi deyiladi va u quyidagicha ifodalanadi:
dS-qo‘shiladigan kuchli kislota yoki ishqopHing konsentratsiyasi.
Amaliy jihatdan ko‘pchilik hollarda (faqat bundan juda suyultirilgan bufer eritmalar mustasno) bufer sig‘imini aniqlashda quyidagi formuladan foydalaniladi:



Gidroliz-bu eritilgan tuz Ionlarining suv molekulalari bilan o‘zaro ta’sir reaksiyasi.
Gidroliz konstantasi-gidroliz jarayOHi qaytar jarayOH bo‘lganligi uchun u muvozanat konstantasiga ega va u gidroliz konstantasi deyiladi (K_G).
Gidroliz darajasi-gidrolizlangan Ion konsentratsiyasining Shu Ion umumiy konsentratsiyasiga nisbati.
Bufer eritmalar-bu klassik nazariya bo‘yicha kuchsiz kislota va uning bir ismli tuzi yoki kuchsiz asos yoki uning bir ismli tuzi eritmalari, yoki ko‘p protonli kislota tuzlari aralashmasidir.
Bufer sig‘imi-1 l bufer eritmaning pH i ko‘pi bilan bir birlikka o‘zgarishi uchun unga qo‘shish mumkin bo‘lgan muayyan konsentratsiyali (moll) kuchli kislota yoki ishqopHing maksimal miqdori.
IONoforlar-kristall panjarasi alohida Ionlardan tuzilgan elektrolitlar.
IONogenlar-kristall panjaraning bo‘g‘inlarida qutbli molekulalar bo‘lgan elektrolitlar.
Protolitik nazariya-eritmada zarralarning proton berishi va olishi bilan bog‘liq bo‘lgan nazariya.
Kislota yoki disprotid-proton beruvchi zarra (protolitik nazariya bo‘yicha).
Asos yoki emprotid-protonlar akseptori, ya’ni proton oluvchi zarra (protolitik nazariya bo‘yicha).
Amfiprotlar-proton oluvchi va beruvchi zarralar (protolitik nazariya bo‘yicha).
Material balansi tenglamasi-berilgan element yoki guruhning hamma shakllari konsentratsiyalari yig‘indisi, Shu element yoki guruhnng dastlabki konsentratsiyasiga tengligidir.
Eritmaning elektroneytralligi tenglamasi-bu hamma katIonlar gramm-ekvivalentlari yig‘indisining hamma anIonlar gramm-ekvivalentlari yig‘indisiga tengligi.