Маъруза №2 Мавзу: Менежмент назарияси ва концепциясининг эволюцияси

Биринчиси, бу тенденцияни қандайдир маънода ортга қайтиш деб тушуниш мумкин – замонавий ва хизмат кўрсатишнинг моддий ва техник базасини кенг ҳисобга олиш. Бу ҳолат техник тараққиётнинг ташкилот мақсадларига эришиш жараёнига, рақобат курашида енгиш учун маҳсулот сифатига ва унумдорликка таъсир этишнинг кучайиши билан изоҳланади.
Иккинчиси, ташкилотда ташкилий маданиятни оширишга, демократизациялашнинг турли шаклларига эътиборнинг кучайиши.
Учинчиси, бошқарувнинг халқаро хусусиятларининг кучайиши. Бошқарувнинг интернационаллашуви натижасида бошқарув назарияси ва амалиёти олдида қуйидаги саволлар пайдо бўлмоқда – маҳаллий ва халқаро бошқарувнинг умумий ва фарқ қилувчи белгилари, қонуниятлар, бошқарувнинг шакл ва услублари, бошқарувда миллий стил ва ҳокозолар.
Хар кандай ташкилот ижтимоий-техник тизимдир, яъни унда ижтимоий ва техник тизимчалар мавжуд. Ташкилот-очик тизим, у ўзаро узвий боғлиқ тизимчалардан иборат ва ташқи муҳити билан ўзаро доимий алоқадорликда, мулоқотда бўлади. Ташкилотни бир бутунликда, соз ва самарали ишлашини таъминлаш учун менеджмент ёндошувларни қўллаши ўринли.
Бошқарувдаги ёндошувлардан биринчиси-жараён ёндошувидир. Ўтган асрнинг 50-йилларида ривожланган. Жараен ёндошуви бошқарув функцияларини, ташкилий элементларини ўзаро узвий боғлиқликда, ҳаракатда кўриб чиқади. Бошқарув жараён сифатида қаралади. У бир вақтлик қисқа ҳаракат эмас, балки бир-бири билан ўзаро боғлиқ узлуксиз ҳаракатлар сериясидан (режалаштириш-ташкил қилиш-мотивация-назорат...) иборат. Бу умумий жараёндаги ҳар бир умумий бошқарув функцияси эса ўз навбатида жараёндир, чунки бир қатор ҳатти-ҳаракатлардан иборат.

2.1-чизма

60-80 йиллар менежменти

Вазиятли ёндашув

Тизимли ёндашув

Жараён ёки вазифавий ёндашув

Сонли ёндашув

Тизим ёндошуви ўтган асрнинг 70-йилларида шаклланди. Унинг моҳияти - раҳбарлар ташкилотга ўзаро боғлиқ бўлган элементларнинг мажмуаси сифатида қараши лозим. Ташкилот элементлари, хусусан, одамлар, мақсадлар, вазифалар, технология, ташкилот тузилмаси (структура) - ташкилотнинг мақсадларига эришиш йулида биргаликда ташқи муҳит таъсири остида ҳаракат қилади. Тизимли ёндашувнинг мазмуни шундан иборатки, бошқарувдаги барча ҳодиса ва натижаларни бир бутунликда тасаввур қилиш ва англаш, уларни объектив баҳолаш, ички ўзгарувчиларни ҳисобга олган ҳолда бутун тизимнинг ривожланишини таъминлаш, қабул қилинаётган бошқарув қарорларининг ижобий ва салбий оқибатларини олдиндан кўра билишдир. Ташкилот мураккаб тизим ва бир қанча тизимчалардан иборат, улар иқтисодий, ташкилий, ижтимоий, психологик, маънавий ва бошқа алоқадорликларга эга. Тизим ёндошувидан фойдаланиш айниқса комплекс, йирик масштабли, узоқ муддатли ижтимоий-иқтисодий ва илмий-техник муаммоларни ҳал қилишда қўл келади.

80-йилларга келиб, АҚШнинг Гарвард бизнес мактабида, бошқарув назарияси тадқиқотчилари томонидан вазият ёндашуви – бошқарув усули яратилди. Вазият ёки кейсли ёндашув (case- вазият (англ.)) тизимли ёндашув каби фикрлаш усулидир. Бу усул менежерда, умуман инсонда вазиятни ҳисобга олган ҳолда ёки вазиятдан келиб чиққан ҳолда фикрлашни ва айни вақтнинг ўзида реал ходиса ва жараёнларни таҳлил этишда назарий билимларни тадбиқ этишни ишлаб чиқишга қаратилган. Вазият - бу ҳаракати бир вақт оралиғига тўғри келган турли омиллар мажмуасидир. Раҳбар “вазиятни сезиш қобилияти”га эга бўлиши зарур. Тизим ёндошуви ташкилот фаолиятига таъсир этувчи ўзгарувчиларни аниқлаб беришга ожиз. Вазият ёндошуви эса айнан шу туркум ўзгарувчиларни аввал гуруҳини, кейин эса ҳар бирини ажратиб олиш имконини беради. Бошқарув фанида бу ёндошув фан хулосаларини аниқ вазиятларга ва шарт-шароитга мослаштира олиши билан аҳамиятлидир. Унинг аҳамияти бизнеснинг халқаро миқёси ошган сари кучайиб бормоқда. Чунки кучли рақобат майдонида вазият фирма ҳолатини, келажагини аниқловчи асосий омиллардан бири бўлиб келмокда. Вазият ёндошуви умумий қоидаларни вазият билан боғлайди, яъни хозирги ҳолатни ўзига хослигини ҳисобга олади.
Ҳар бир ташкилотда бошқарувдаги ёндошувларнинг қай тарзда қўлланилиши ушбу ташкилотнинг ҳолати, мақсадлари, вазифалари, қайси доирада фаолият олиб боришига боғлиқ булади. Аммо бошқарувдаги бу ёндошувларни комплекс тарзда қўллай билиш энг юқори самарани беради.Туғри танланган узоқ муддатли ва қисқа муддатли мақсадлар ўзи бу ёндошувлар қоришмасини тақозо этиб туради.