Ma`ruza №2 haroratni o`lchash asboblari va usullari reja: 1

Standart termoelektr termometrlar 
Termoelektr termometr 
termoparasi turi 
Darajalash 
belgisi, 
yangisi 
(eskisi) 
O`lchash 
chegarasi, 
℃
Yuqori o`lchash chegarasi, 
℃
Uzoq vaqt 
qo`llanishda 
Qisqa vaqt 
qo`llanishda 
Mis-kopelli 
Mis-mis-nikelli 
Temir-mis-nikelli 
Xromel-kopelli 
Nikelxrom-mis-nikelli 
Nikelxrom-nikel 
Alyuminiyli (xromel alyumelli) 
Platinorodiy (10%) – platinali 
Platinorodiyli (30%) – 
Platinorodiy (6%) 
Volframreniy (5%) – 
Volframreniyli (20%) 
– 
T 
J 
(XK) 
E 
K 
(XA) 
S(ПП) 
В(ПР) 
(ВР) 
-200 
-200 
-200 
-50 
-100 
-200 
0 
+300 
0 
100 
400 
700 
600 
700 
1000 
1300 
1600 
2200 
600 
600 
900 
800 
900 
1300 
1600 
1800 
2500 

---

Nikelxrom-nikel 
alyuminiyli 
(
94% 𝑁𝑖 + 2% 𝐴𝑙 + 2,5 % 𝑀𝑛 +
1 % 𝑆𝑖 + 0,5%
qo`shilma) termometrlar turli muhit temperaturalarini keng 
chegaralarda o`lchash uchun qo`llaniladi. Ular avval xromel-alyumelli 
termometrlar deb yuritilar edi. Nnkel-alyuminiy simdan tayyorlangan 
termoelektrod oksidlanishga nikel-xromga nisbatan kamroq chidamli. 
Qo`llanishning yuqorigi chegarasi termoelekgrod diametriga bog`liq. Diametri 
3—5 mm bo`lgan termoelektrodlar uchun qo`llanishning yuqorigi chegarasi 
nikel-xrom-nikel-alyuminiyli termometrlarda 1000°C ni tashkil etadi. 0,2 — 0,3 
mm diametr uchun 600°C dam ortiq emas. 
Platinorodiy (90% platina 10% rodiy)-platinali termoelektr termometrlar 
uzoq vaqt davomida 0 dan 1300°C temperatura oralig`ida, qisqa vakt davomida 
1600°C gacha bo`lgan oraliqda ishlashi mumkin. Mazkur termometrlar 
oksidlanadigan 
va 
neytral 
muhitlarda 
darajalash 
xarakteristikasining 
barqarorligini 
saqlaydi. 
Tiklanadigan 
atmosferada 
platinorodiy-platinali 
termometrlar ishlay olmaydi, chunki termometr termo EYuKining keskin 
o`zgarishi yuz beradi. Bular ulardan foydalanish maksadiga qarab etalon, namuna 
va ish termometrlari a bo`linadi. To`g`ri ishlatilganda darajalash uzok vaqt 
davomida o`zgarmaydi. Kamchiliklariga termoelektr termometrlarning boshqa 
turlarinikiga nisbatan TEYuK kamligini kiritsa bo`ladi. Termoelektrod simi 
diametri 0,3 yoki 0,5 mm ni tashkil etadi. 
Platinorodiy (30% rodiyli)-platinorodiyli (6% rodiyli) termoelektr 
termometrlar uzoq vaqt davomida temperaturalarning +300° dan to 1600°C gacha 
oralig`ida, qisqa vaqt davomida 1800°C gacha qo`llaniladi. Musbat elektrod —
30% rodiy va 70% platina qotishmasidan, manfiy elektrod —6% rodiy va 94% 
platina kotishmasidan tashkil topgan. Mazkur termometrlar platinorodiy-platinali 
termometrlarga 
qaraganda 
darajalash 
xarakteristikalarining 
barqarorligi 
yuqoriligi bilan ajralib turadi, ammo bu termoelektrodlar ham tiklanadigan 
muhitda yomon ishlaydi. Platinorodiy-platino-rodiyli termometrlarda termo 
EYuK temperaturalarning 
0. . . ± 3100℃ ± 1000℃
intervalida ozgina hosil 
bo`ladn, bu hol esa sovuq ulanmalar temperaturasiga tuzatish kiritishni talab 
etmaydi. 
Volframreniy-volframreniyli (TVR — 5/20 va TVR —10/20) termoelektr 
termometrlar uzoq vaqt davomida 0° dan 2200°C gacha temperaturalarni va qisqa 
vaqt davomida 2500°C gacha, shuningdek, vakuumda, neytral va tiklanadigan 
muhitlarda temperaturalarni o`lchashga mo`ljallangan. Musbat termoelektrod 
95% volframdan va 5% reniydan yoki 90% volframdan va 10% reniydan tashkil 
topgan qotishma, manfiy elektrod 80% volframdan va 20% reniydan tashkil 
topgan qotishma. 
Termoparalarning ba`zi turlari (mis-kopelli, xromel kopelli, volframreniy-
volframreniyli BP 5/20 yoki BP 10/20) uchun avvalgi nomlari va darajalash 
xarakteristikalari ham qoldi. SEV standarti bu termoparalar uchun hech qanday 
belgilashlar kiritmadi. Boshqa tur termoparalar uchun yangi nomlar va 
belgilashlar kirititildi: nikelxrom-nikelalyuminiyli termopara, K turi, avvalgi 
nomi xromel-alyumelli va belgilanishi XA; darajalash xarakteristikasi o`zgarmay 
qoldi. Platinorodiy-platinali va platinorodiy-platinorodiyli termoparalar uchun 

---

belgilashlar o`zgaradi (PP o`rniga S, PR o`rniga V kiritiladi) va darajalash 
xarakteristikasi o`zgaradi. Bundan tashqari, avvalda seriyali ishlab chiqarilmagan 
qator yangi termoparalar joriy qilinadi: 
Mis—mis-nikelli (mis-konstantan termoparasiga yaqin) T turi, temir-mis-
nikelli (temirkonstantan termoparasiga yaqin) 
J
turi va nikal-xrom-mis nikelli, E 
turi. 
Turli muhitlar temperaturasini o`lchaydigan termoparaning sxemasi 2.6- 
rasmda ko`rsatilgan. U g`ilof 1, qo`zg`almas yoki qo`zg`aluvchan shtucer