Ma’ruza №12 davlat va din. Uzbekistonda davlat-ning din va diniy tashkilotlar bilan munosabati. Reja



Download 66 Kb.
Sana26.06.2017
Hajmi66 Kb.
#16119


Ma’ruza №12

DAVLAT VA DIN. UZBEKISTONDA DAVLAT-NING DIN VA DINIY TAShKILOTLAR BILAN MUNOSABATI.

REJA:

  1. Din etikodning uziga xos kurinishi sifatida

  2. Dinning bagrikenglik moxiyati

  3. Duneviy dalat va din

  4. Diniy kadriyatlar va jamiyatning ma’naviy xaeti

E’TIKOD tushunchasi. E’tik,od (arabcha «i’takada» fe’lidan) ishonch. imonli bulish ma’nolarini anglatadi. Keng ma’noda e’tikod inson faoliyati uchun ma’naviy asos, yul-yurik, va muljal bulib xizmat k,iluvchi, akl, xis va iroda vositasida anglangan bilim, goya va shu asosda shakllanadigan maksadlar majmuini xamda ularning tugriligiga ishonch bilan boglik,bulgan psixologik xolatni ifodalaydi..

Ijtimoiy jixatdan e’tikrd insonning faoliyati bilan boglik buladi. Zero, e’tik,od fakat amaliy faoliyat jarayonida uzligini namoyon k,iladi.

Yukoridagi sifatiy xususiyatlar bilan bir k.atorda jur’atsizlik, kat’iyatsizlik va befarkdik kabi xolatlar xam mavjudligi va ular e’tikodning zaifligini kursatishini ta’kidlash ta’kidlash zarur.Bunday kishilar kupincha boshkalarga ergashib yoki taxlid kilib yashaydilar. Sharoitga karab gox u gox bu tomonga ogadilar. Bunday e’tikodiy zaiflik, bushlik shaxs kamolotiga salbiy ta’sir kursatadi.

Agar din e’tikod mutaassib, irkiy, millatchilik, tor siyosiy va iktisodiy manfaatlar bilan cheklangan bulsa, bunday xolla u buzgunchilikka xizmat kiladi, rivojlanishga tusikinlik kiladi. Tarakkiyot, xurlikka etaklovchi ishonch va e’tikrd bilan

buzgunchi, aldamchi, adashtiruvchi, yolgon «e’tikod»ni farklash juda muxim.

Shu nuktai nazardan karaganda, soglom e’tikod shaxs dunyokarashi tizimida muxim urinni egallaydi.

Uning axamiyati birinchidan shaxs dunyokarashidagi

barkarorlikni belgilovchi xalka sifatida chikishida, ikkinchidan, mavjud yoki yuzaga kelishi mumkin bulgan kiyinchiliklardan chuchimaslikka, ularga karshikurasha olish va bartaraf etishning okilona yullarini izlashga, uchinchidan, xulkidagi sobitlik, izchillik va amaliyotdagi faolikni ta’minlashga xizmat kilishida kurinadi.

Shuning uchun, kishilarda ijtimoiy kdriyatlar, buyuk kela jak, tarakxiyotga bulgan ishonchni, ozod va obod Vatan, erkin ,farovon xaet barpo etishga bulgan e’tikodni shakllantirish dolzarb vazifa bulib krlmokda.

Din e’tkodning uziga xos kurinishi sifatida. Xar kanday e’tikod diniy bulavermaydi. Ammo din xam e’tikodning uzigaxos kurinishi sifatida jipslash tiruvchi xususiyatga ega. Diniy e’tikod bu — inson irodasidan yukri turgan zotga iymon keltirish, undan madad olish, asotiriy vokea –xodisalar ning takror sodir bulishi va unga daxldorlik xamda muayyan tasavvur, akida mukaddas kitob, paygambar, avliyo va xokazolarga ishonch demakdir.

Diniy e’tikodda muayyan timsollar (buyum, x.arakat, suz matnlar) diniy ma’no va mazmun kasb etadi. Ularning majmui diniy yunalishning shakllanishi va faoliyat kursatishini ta’ minlaydi. Xar bir din yoki diniy konfessiya (yunalish)ning sobit akidalari mavjud.

Islom dinida imoni mufassal kuyidagi ak,idani — Allox., uning farishtalari, mukaddas kitoblari, paygambarlari, oxirat kupi, takdir (yaxshilik va yomonlik allox.ning irodasi bilan bulishi)ga va ulgandan keyin tirilishga ishonishni uzichiga oladi

Diniy bagrikenglik moxiyati. IX asrdan boshlab x.ozirgi Uzbekiston xududida islom dini sunna yunadishining x.anafiy (Imom A’zam) mazx,abi karor topdi. Xanafiylik uzga dinlar va maxalliy urf-odatlarga nisbatan erkinlik berish bilan boshka mazxablardan ajralib turadi. Bu ta’limotni takomilga etkazgan vatandoshlarimiz — Abu Mansur Mshuridiy, Abulmu’in Nasafiy va Burxrniddin Marginoniy kabi allomalar musulmonlar orasidagi goyaviy tarafkashlikka barxam berish, islom dinining «axli sunna val jamoa» yuli barkaror bulib kolishiga katta xissa kushdilar. Buyuk islom ulamolari bilan bir katorda Markaziy Osiyo xukmdorlari xam bu yulda kurashdilar. X asr urtalarida islom dunyosida shia yunalishi (Shimoliy Afrika, Misr, Suriya, Xijozda — fotimiylar. Yamanda — zaydiylar va xatto abbosiylar poytaxti Bagdodda buvayxiylar) ustunlikka erishgan bir paytda Markaziy Osieda toxiriy, somoniy, kaznaviy va k.oraxoniy x.okimlari «axli sunna val jamoa» ak,idasini k.at’iyat bilan x.imoya kildilar.

Musgak,illiktufayli uzligimizni anglash, ma’naviy kadriyatlarimizni tiklash jarayoni kechayotgan xrzirgi paytda umuman dinga na ayniksa, ota-bobolarimiz dini bulib kelgan islomga munosabat tubdan uzgardi. Bu sox.adagi yutuklarni sanab utirishga xojat yuk.. Ularni kurmaslik mumkin emas. Ammo masalaning boshka tomoniga e’tiborni jalb kilish muxim . Siyosiy mustak.illikka erishgan barcha yosh davlatda yuz

bergani kabi bizning mamlakatda xam ta’lim yunalishi mazmun moxiyatining uzgzrishi, davlat tili, an’analar, milliy ma ma’naviyatga e’tiborning ortishi, bularning xammasi, diniy omil axamiyatga davlatning munosabatini kursatadi.

Mustakillik yillarida kutilmagan vokealarga xam duch ke-indi. Xalkaro terrorizm bilan uyushib ketgan diniy ekstremizm endilikda umumbashariy muammoga aylandi. Uning echimibir mamlakatning kupila emas, balki xalkaro mikyosdagi sa’y-xarakatlarni talab kiladi.

Ana shunday murakkab naziyatda xam, Uzbekiston xukumati diniy bakrikenglik siyosagini olib bormokda. Respublikada islom bilan bir katorda boshka noislomiy konfessiyalar xam emin-erkin faoliyat kursatmokda. Fukarolarga millati, irki, dinidan kat’i nazar, teng xukukdar krnun orkali kafolatlan-gan. Buni diyorimizga ochik, kalb bilan kelayotgan xr bir mexmon uz kuzi bilan kurmokda va e’tirof etmokda.

Dunyoviy davlat va din. Mustakillik ijtimoiy xyotning barcha soxalarida, jumladan, ma’naviy xayotdagi yangilanish jarayonini, tub uzgarishlar davrini boshlab berdi. Dinga bulgan munosabat tubdan uzgardi: sobik sovet tizimining dinga ateistik xujumkorlik siyosatiga bardam berildi, vijdon erkinligi, konun orkali kafolatlandi.

Din va dunyoviy davlat orasidagi munosabat xakida gap ketar ekan, eng avvalo, dinning davlatdan ajratilishi tamoyilini asosini ta’kidlash zarur. Bu xakdaKonstitustiyamizning 61-moddasida shunday deyiladi: «Diniy tashkilotlar va bir-lashmalar davlatdan ajratilgan xamda konun oldida tengdir-lar. Danlat diniy birlashma-larning faoliyatiga aralashmaydi».

Shu bilan birga, diniy tashkilotlar davlatdan ajratilgan, bulsa-da, bu dinning jamiyatdan ajratilganini anglatmasligini ta’kidlash zarur. Zero, biror dinga e’tikrd kiluvchi fuk.arolar x.am jamiyatning tarkibiy k,ismi va shu sababli din fukdrolik jamiyatida uz mavk.eiga ega buladi.

Din va jamiyat x,ayotidagi dialektik alokadorlik-dan din va dunyoviy davlat munosabatini belgilab beruvchi boshk.a bir ta-moyil— din soxasida kecha-yotgan uzgarishlarni xolis va ilmiy urganish, bashorat kilish va shundan kelib chikib, ijobiy jaraenilar rivojiga yanada kengrok imkoniyat yaratish, salbiy xolatlarning oldini olishdir . Davlatning dinga bulgan munosabatini ifodalov-chi boshka bir tamoyil shundan iboratki, davlat dinni xalk, ma’naviyatining uzviy kismi sifatida tan oladi. Shundan kelib chikib, uning rivoji uchun tegishli shart-sharoit yaratishga xarakat kiladi.

I.A.Karimovning Oliy Majlisning un turtinchi sessiyasida suzlagan nutkida bu tamoyil uzining yorkin ifodasini topgan: «Mamlakatimizni demok-ratik tamoyillar, ilm-fan yutuklari, yuksak texnologiyalar asosida modernizastiya kilish bilan

birga, mukaddas dinimizni, milliy uzligimizni asrab-avaylab yashashni maksad kilib kuyganmiz». Bu fikrlar xayotiy vokelikka aylanmokda. Konstitustiyaning 31-moddvsida, jumladan, shunday deyiladi:

Xamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Xar bir inson xoxlagan dinga e’tikod kilish yoki xech kaysi dinga e’tikod kilmaslik xukukiga ega. Diniy karashlarni majburan singdirishga yul kuyilmaydi».

Davlatning dinga munosabatidagi asosiy xususiyati bu dinning siyosaga aralashmasligi. Zero, xar kanday din, birinchi urinda manaviy -axlokiy jmxatini uz ichiga oladi.

Xech kaysi din uzida xalkning ijtimoiy-iktisodiy, siyosiy na manaviy jixatlarining barchasini kamrab olishga da’vogarlik kilmaydi. Aks xodda u

din bulmay koladi. Xuddi shu asosda Uzbekiston Respublikasi Kostitustiyasining 57-moddasida di-niy-siyosiy partiyalar tuzish takiklangan.

Uzbekiston davlatining dunyoviylik, diniy bagrikenglik, barcha dinlarga bir xilda munosabat, jamiyat tarakkiyotida din bilan xamkorlik kilish xususiyatlari ushbu tamoyil asosida amalga oshiriladi. Chunki konstitustiyaviy dunyoviy-ma’ri-fiy davlatda vijdon erkinligi krnuni diniy e’tikodi va dunyokarashidan kat’i nazar, siyosiy xoxishlarini bildirishda barcha fukarolarning teng ishtiroki tamoyiliga rioya kiladi.

«Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar tukrisida»gi konun. Ushbu krnun 1991 yilda kabul kilingan bulib, 1993 yilda kiritilgan ba’zi kushimcha va uzgartirishlar bilan 1998 yilga kadar amalda bulib keldi.

1990 yillarning boshlarida xukumatimiz tomonidan berilgan imkoniyatlarning suiste’mol kilinishi, masjid kurish kampaniyaga aylanib ketishi okibatida ularning soni 89 tadan 5001 tagacha etdi. Ularning aksariyati xujjatlaritulikrasmiylashtirilmagan, malakali imomlar bilan ta’minlanmagan (95,8% diniy ma’lumotsiz) va zarur sharoitlar bulmagan xolda faoliyat yurgizib, turli "peshvo"lar masjidlarni uz uyalariga aylantirishga xarakat kildilar.

Davr talablari asosida «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar tugrisida»gi Konunni tubdan uzgartirish zarurati tugildi va 1998 yil I may kupi yaigi taxrirda kabul kilindi.Kiritilgan uzgartirishlar nimalardan iborat edi? Jumladan, K,onunning 8-moddasiga asosan, diniy tashkilot-

lar 18 yoshga tulgan va respublika xududida doimiy yashayotgan 100 nmfardan kam bulmagan Uzbekiston fukarolari tashabbusi bilan tuzilishi, muayyan konfessiyaga karashli diniy tashkilotlar faoliyatini muvofiklashtirish va yunaltirib borish uchun ular-tip respublika buyicha yagona markaziy boshkaruv organi tuzilishi mumkinligi xakidagi koida mustaxkamlab kuyildi.

Shuningdek, tegishli diniy ma’lumotga ega bulgan Uzbekistop fukarolari diniy tashkilotlarning

raxbarlari etib saylanishlari, bunday lavozimga istisno xrlatda xorijiy fukarolar nomzodlari Vazirlar Maxkamasi xuzuridagi Din ishlari buyicha kumita bilan kelishib olinishi belgilab kuyildi.

Bundan tashkari yana 9,5,16,19 va boshka moddalariga bar kancha uzgarishlar kiritildi.

Diniy kadriyatlar va jamiyat ma’naviy xayoti. Uzok vakt davomida mafkuraviy tazyikka karamay, Uzbekiston xalk,i avloddan avlodga utib kelgan tarixiy kadriyatlari va uziga xos an’analarini saklab kolishga muvaffak, buldi. Buyuk istiklol esa ularni xar tomonlama rivoji uchun keng imkoniyatlar ochib berdi. Eng avvalo, asrlar davomida umummilliy kadriyat darajasiga kutarilgan diniy bayramlar — Ramazon va Kurbon xayitlariUzbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari (№ 193, 11.04.1991 y. ; №221,

20.06.1991 y.) bilan dam olish kuni deb e’lon k,ilingani va ular ommaviy ravishda, emin-erkin nishonlana boshlanganini ta’kidlash zarur.

Din soxasida olamshumul axamiyat kasb etgan ulamolarning merosini urganish, ajdodlarimiz tomonidan kup asrlar mobaynida yaratib kelingan goyat ulkan, bebaxr ma’naviy va madaniy mulkni asrash davlat siyosati darajasiga kutarilgan nixoyatda muxim vazifa bulib koldi.

Itimoiy xayotni islox kilish va yangilash jarayonida ma’naviy kadriyatlarning kudratli katlamlari xam ochildi. Bunda Uzbekiston

Respublikasi Prezidentining soxaga oid kator Farmoyishlari, Vazirlar Max.kamasining karorlari va Farmoyishlari kabul kilinishi muxim axamiyat kasb etdi.

Imom Buxoriy, Baxouddin Nakshband, Najmiddin Kubro, Imom Termiziy, Imom Moturidiy, Burxorid-din Margiloniy, Abdulxolix Gijduvoniy, XojaAxror Valiy kabi mutafakkirlarimizning yubileylari utkazildi. Ulkan va boy madaniyatimizning uzviy kismi bulmish islom nazariyasi, tarixi, falsafasi, xukukshunosligi, madaniyati va axloki masalalarini chukur urganish ilmiy tadkikotlarda markaziy urin egalla boshladi.

Kur’oni karim ma’nolarining tarjima va tafsiri, Imom Buxoriyning xadislar tuplami 4-jildda, Burxrniddin Margi-noniyning «al-Xidoya», Imom Termiziyning «Sunan at-Termi-ziy», Abu Lays Samarkandiyning «Tanbexul-gofilin» asarlari. Bibliya (Yangi axd), shuningdek, Kddimiy axdning ba’zi kismlari (Sulaymon xikmatlari, Rut, Ester va Yunus paygambarlar tarixi) ilk marta uzbek tiliga tarjima kilinib, nashr etilganini xam ana shunday ijobiy natijalar sirasiga kushish mumkin.

Eski masjid, makbara va ziyoratgoxlar ta’mirlanib, yangilari bunyod etildi, diniy bilim yurtlari tarmogi kengaytirilib, sifat va saviyasi takomil-lashtirildi.

Uzbekistan Respublikasi Prezidenti I.Karimov Farmoniga binoan tashkil etilgan Toshkent islom universiteti kup kirrali ta’lim beruvchi, ma’naviy-ma’rifiy va ilmiy markazga ay-landi. Bu erda diniy va dunyoviy bilimlarni xamda xorijiy til-larni puxta uzlashtirgan, ma’rifiy islomni xalk orasida targib eta oladigan mutaxassislarni tayyorlovchi tizim shakllandi, kiyosiy dinshunoslik va islomshunoslik soxalarida magistrlik, nomzodlik va doktorlik izlanishlari tashkil kilindi.

Universitetda davlat va jamoat tashkilotlarining mas’ul xodimlari dinning jamiyat xayotidagi urni

va axamiyati, nikobi ostidagi ekstremistlar jaxolatiga karshi ma’rifiy javob berish kunikmalari buyicha bilimlarini chukurlashtirishlari uchun doimiy malaka oshirish kurslari yulga kuyildi.

Shu nuktai nazardan karaganda, xalkimiz diniy va ma’naviy kadriyatlarining xozirgi demokratik jamiyat kadriyatlari bilan uygunlashishi respublikamizning kelajakda yanada ravnak topishi, jaxon xamjamiyatiga kushilishida muxim omillardan biri xisoblanadi.
Adabiyotlar.
1 I.A.Karimov “O’zbekiston kelajagi buyuk davlat”, O’zbekiston 1992 yil

2 Islom ziyosi O’zbegim siymosida. Toshkent 2001 yil.



3 Islom ma’rifati 2005 yil.

  1. Islom enstiklopediyasi 2004 yil.

5. Bobomurodov A. Islom odobi va madaniyati Toshkent. Cho’lpon, 1995 yil.
Download 66 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish