Ma’ruza №11. Mavzu: Puxtalik ko’rsatkichlarini normalashtirish. Reja

11.2.Sovitkich kompressorlarining ko’pga chidamlilik (uzoq ishlash) 
ko’rsatkichlarini normalashtirish. 
 
Uzoq ishlash ko’rsatkichlarini quyidagilar asosida normalashtiriladi: 
amortizatsion muddatga ta’mir sikllarining butun soni to’g’ri kelishi lozim. 
Kichik ta’mirlarning o’tkazilish davri bir yildan katta bo’lishi kerak, chunki 
bu ta’mirlarni o’tkazish harajatlari amortizatsion mablag’lar hisobidan qoplanishi 
kerak, aks holda bu harajatlar mahsulotning tannarhiga qo’shiladi. Unumdorligi 35 
kVt gacha bo’lgan sovitish qurilmalari amortizatsion muddat davrida kapital 
ta’mirsiz ekspluatatsiya qilinishi lozim. 
Har xil sohalarda qurilmalardan foydalanish intensivligi turli xil, ishlash 
vaqti koeffitsenti har xil (0.11 dan 0.8 gacha). Masalan, temir yo’l transportidagi 
sovitish qurilmalarining ishlash vaqti koeffitsienti pastligi ishning texnologik 
rejimi bilan bog’liq. Lekin unumdorligi 116 kVt dan yuqori bo’lgan ammiakli 
kompressorlarning ishlash vaqti koeffitsienti past bo’lishi, o’sha erda ortiqcha 
rezerv mashinalarning mavjudligini ko’rsatadi. Bu esa tejamsizlikdir. Bu holda 
koeffitsentni 0.5-0.6 gacha oshirish tavsiya etiladi. 

---

11.3.Sovitish kompressorlarining ishdan chiqmaslik ko’rsatkichlarini 
normalashtirish. 
 
Ta'mirlanuvchi kompressorlarning ishdan chiqmaslik ko’rsatkichlarini 
normalashtirish umumiy harajatlarni Z
um
minimallashtirish kriteriysi asosida olib 
boriladi. Z
um
ishdan chiqishlarni bartaraf qilish harajatlari Z
ish.chiq
va profilaktik 
ko’riklar o’tkazish harajatlari Z
prof
ning yig’indisiga teng. 
Ishdan chiqishlar oqimi parametrining ishlash vaqtiga bog’liqligi:
 
k
t
t



(11.1) 

va k –koeffitsientlar, har bir kompressor turi uchun alohida olinadi. 
Ishdan chiqishlar soni M k=2 bo’lganda 




n
T
o
t
o
t
n
T
dt
t
n
M
/
0
2
3
.
2
.
3


(11.2) 
(11.1) dan 

ni aniqlasak va (11.2) integralni yechsak, 
prof
chiq
ish
o
t
Z
Z
T
k
T
.
.



(11.3) 
Bu bog’liqlikni ta'mirlanmaydigan qurilmalar uchun ham qo’llash mumkun. 
Bunda kompressor yangisiga almashtiriladi va ishdan chiqishni bartaraf qilish 
harajatlari yangi kompressorning narhiga teng qilib olinadi. 
Yuqoridagi holatda kompressor qobig’ini ochishni talab qiluvchi ishdan 
chiqishlar intensivligi 


kT
T
1
1


(11.4) 
k
koeffitsient ishdan chiqishlar oqimi parametrining eksperimental 
grafigidan aniqlanadi. 

---

Taklif qilinuvchi amortizatsion harajatlar normalari yirik qimmatbaho 
kompressorlarning ekspluatatsiyasini uzaytiradi, bunday kompressorlarning qisqa 
vaqt ishlashi iqtisodiy jihatdan o’zini oqlamaydi. 
Kapital ta’mir otkazilishi foydasiz bo’lgan kichik unumdorlikdagi 
kompressorlarning amortizatsion muddati qisqartirilishi tavsiya qilinadi. Bunday 
kompressorlar ekspluatatsiyadan tezroq, tahminan 8-10 yilda chetlatilishi kerak. 
Tavsiya qilinuvchi amortizatsion harajatlar normalari korxonalarning 
ta’mirda turib qolish tufayli yuzaga keluvchi barcha harajatlarini qoplash imkonini 
beradi va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning tannarhini pasaytirish imkonini 
beradi.
Porshenli kompressorlarning puhtalik ko’rsatkichlariga aylanish chastotasi, 
silindrlar soni va ish rejimi sezilarli ta'sir kor’satadi. Bular jadvallarda berilgan.
 
 
Nazorat savollari 
1.Optimal xizmat muddati
 
deb qanday davrga aytiladi?
 
2.Puxtalik ko’rsatkichlarini normalashtirish haqida tushuncha bering? 
3.Sovitkich kompressorlarining ko’pga chidamlilik (uzoq ishlash) 
ko’rsatkichlarini normalashtiris qanday amalga oshirladi? 
4.Amortizatsiya muddati qanday amalga oshiriladi? 
5.Sovitish kompressorlarining ishdan chiqmaslik ko’rsatkichlarini 
normalashtirish?