-

---

100 
8-Мавзу. Эркаклар таносил аьзоларининг тузилиши, 
топографияси ва функционал анатомияси. Аёллар 
таносил аьзоларининг тузилишиб топографияси ва 
функционал анатомияси. 
Дарснинг мақсади.
Ташқи 
ва 
ички 
жинсий 
аъзоларнинг 
тараққиёти, 
аномалияси 
(гермофродитизм). Эркаклар жинсий аъзолари. Мояк: топографияси, 
тузилиши. Мояк ортиғи. Ёрғоқ. Мояк тараққиёти ва чов каналидан ўтиши. 
Уруғ тизимчаси. Уруғ олиб кетувчи найлар ва уруғ отувчи най. Простата бези. 
Уруғ пуфаги. Бульбоуретрал безлар, топографияси, тузилиши. Эркаклар 
ташқи жинсий аъзоси. Аёллар жинсий аъзолари. Тухумдон: топографияси, 
тузилиши, қорин пардага нисбатан жойлашуви. Тухумдондаги даврий ва ёшга 
қараб ўзгариши. Бачадон: топографияси, шакли, қисмлари, қорин пардага 
нисбатан жойлашиши, деворининг тузилиши, бойламлари. Бачадон найи: 
қисмлари, топографияси, тузилиши, қорин пардага нисбатан жойлашиши. 
Аёлларнинг ташқи жинсий аъзолари. Эркакларнинг ва аёлларнинг кичик 
чаноқ бўшлиғидаги аъзолар топографияси. Оралиқ сохаси: диафрагмаларни 
ҳосил этувчи мушаклар, фасциялар. 
Эркаклар жинсий аъзолари. Organa gеnitalia masculine. Мояк - testis. 
Мояк - testis - жуфт аъзо бўлиб, ёрғоқ ичида жойлашади. Мояк овал шаклда 
тузилган бўлиб, ички - facies medialis, ташқи - facies lateralis юзалари бўлади. 
Моякда олдинги - margo anterior ҳамда орқа - margo posterior - қирралари 
бўлади. Моякнинг юқори учи extermitas superior ҳамда пастки учи extermitas 
inferior тафовут этилади. Чап мояк бироз пастроқда жойлашади. Моякнинг 
орқа соҳасидан уруғ тизимчаси - funiculus spermaticus бошланади ва шу 
соҳада мояк ортиғи - epididymis бўлади. Мояк ортиғининг бошчаси caput 
epididymidis, пастки дум қисми - cauda epididymidis ва улар орасида танаси - 

---

101 
corpus epididymidis қисмлари бўлади. Мояк ёрғоқнинг ички пардаси 
қинсимон қавати tunica vaginalis testes ичида жойлашади. Бу парданинг 
ташқи вароғи lamina pariеtalis ёрғоқ деворининг ички юзасини ҳосил зтса, 
мояк ташқи юзасига lamina visceralis вароғи бирикади. Париетал вароқнинг 
висцерал вароқга ўтиш соҳаси мояк ортиғининг икки учи соҳасига тўғри 
келиб, бу соҳаларда бойламлар: мояк ортиғининг юқориги бойлами – lig. 
epidydimidis superius ва мояк ортиғининг пастки бойлами lig. epidyidimidis 
inferius лар ҳосил бўлади. Бу икки варақ орасидаги бўшлиқ sinus epidydimidis 
дейилади. Қинсимон қават сероз парда tunica serosa ва tunica subserosa лардан 
ҳосил бўлади. Мояк ташқи тарафидан оқ рангдаги фиброз тўқима - tunica 
albuginea билан ўралади. Бу қават моякнинг орқа қиррасидан аъзонинг ичига 
киради ва бу соҳани mediastinum testis дейилади. Фиброз қават мояк ичига 
кириб, аъзони бўлакчалар - lobuli testis - га ажратадиган тўсиқ septula testis ни 
ҳосил этади. Натижада мояк 250-300 бўлакчаларга ажралади. Моякнинг ҳар 
бир бўлакчаси ичида 2-3 та уруғ бурама найчалар - tubuli seminiferi contorti 
бўлади. Шу найчалар ичида эркаклар уруғи - сперматозоид етишади. Бурама 
найчалар тўғриланиб - tubuli seminiferi recti ни ҳосил этади. Тўғри найчалар 
моякнинг mediastinum соҳасида ўзаро қўшилиб тўр - rete testis ни ҳосил 
этади. Тўр соҳасидан 12-15та ductus efferentes уруғ йўли бошланади ва бу 
йўллар мояк ортиғининг бошчасига давом этади. Мояк ортиғи ичида эса 
битта умумий уруғ йўли - ductus epididymidis бўлади. Ўз навбатида бу йўл 
уруғ тизимчасининг таркибидаги уруғ олиб кетувчи ductus deferens га давом 
этади. Уруғ олиб кетувчи йўл чов канали орқали қорин бўшлиғига ўтади ва 
сийдик қопчасининг остида кенгайма - ampulla ductus deferentis сифатида 
якунланади. Ductus deferentis девори уч қаватдан: ташқи фиброз - tunica 
adventitica, ўрта мушак - tunica muscularis ва ички шиллиқ - tunica mucosa 
қаватларидан ташкил топган. Уруғ тизимчаси - funiculus spermaticus таркиби: 
1) уруғ олиб кетувчи най - ductus deferens; 2) мояк артерияси - a. testicularis; 
3) най артерияси - a. ductus deferentis; 4) мояк венаси - v. testicularis; 5) най 
венаси - v. v. ductus deferentis; 6) нерв толалари - plexus testicularis et 

---

102 
deferentialis; 7) fascia spermatica externa – уруғ тизимчасининг ташқи 
фасцияси; 8) m. cremaster – моякни кўтарувчи мушак; 9) fascia cremasterica – 
мушак фасцияси; 10) fascia spermatica interna – уруғ тизимчасининг ички 
фасцияси Уруғ олиб кетувчи най – ductus deferens. Уруғ олиб кетувчи 
найнинг қуйидаги қисмлари бўлади. 1) pars scrotаlis – ёрғоқ соҳасидаги 
қисми; 2) pars funicularis – уруғ тизимчаси таркибидаги қисми; 3) pars 
inguinalis – чов канали соҳасидаги қисми; 4) pars pelvica - чаноқ соҳасидаги 
қисми. Уруғ олиб кетувчи най чаноқ соҳасидаги қисмининг, якунида 
кенгайма ampulla ductus deferentis ҳосил бўлади. Уруғ олиб кетувчи най 
девори қуйидаги қаватлардан ҳосил бўлади; а) tunica advеntitia – қўшувчи 
тўқимали қават; б) tunica muscularis – мушакли қават; в) tunica mucosа – 
шиллиқ қават;