Маъруза 1 таркиби

Назорат саволлар 
1. Электрон сигнал генераторлари деб нимага айтилади?
2. Мажбурий тебранишларга тариф беринг. 
3. Автотебранишлар деганда нимани тушинасиз? 
4. Автогенератор нима? 
5. Сунмас тебранишлар ҳосил бўлиш шарти? 
6. Энг сода тебраниш контури схемасини келтиринг?
7. Релаксацион тебранишлар деб нимага айтилади? 
8. Импульс давомийлиги деб нимага айтилади? 
9. Импульслар такрорланиш частотаси деганда нимани тушинасиз? 
 

---

Маъруза 14 таркиби Мантиқий алгебранинг асосий тушунчалари, 
мантиқий элементлар ва уларнинг эквивалент схемаси 
унинг тахлили. 
Режа: 
1. Позицион саноқ системаси 
2. Позицион бўлмаган саноқ системасига 
3. Ўнлик саноқ системаси 
4. Иккилик саноқ системаси 
5. Мантиқий элементлар ва уларнинг ишлаш принциплари 
6. «ВА» - мантиқий кўпайтириш, «Конюнкция» элементи
7. «ЁКИ» - мантиқий қўшиш, «Дизюнкция» элементи
8. «ИНКОР» - мантиқий инкор қилиш («ЭМАС») элементи
9. «ВА – ИНКОР» - мантиқий кўпайтиришнинг инкори элементи
10. Шеффер элементи ( ВА-ЭМАС) 
11. ПИРС ЭЛЕМЕНТИ (ЁКИ-ЭМАС) 
Калит сўз: позицион, позицион бўлмаган саноқ, конюнкция, дизюнкция, 
«ВА»,«ЁКИ», «ИНКОР», «ВА – ИНКОР», Шеффер 
элементи ( ВА-ЭМАС), ПИРС ЭЛЕМЕНТИ (ЁКИ-ЭМАС) 
Ҳар қандай ҳисоблаш машиналарининг арифметик асоси бўлган саноқ 
системалари билан танишамиз. Шу кунгача математика дарсларида турли -
туман ҳисобларни ўнта рақамдан, яъни 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 
рақамларидан фойдаланиб бажариб келдик. Шунинг учун ҳам бу ўнлик 
саноқ системаси деб аталади.  
Рим саноқ системасидан бошқа саноқ системаларининг ҳаммаси 
позицион, Рим саноқ системаси эса позицион бўлмаган саноқ системасига 
мисол бўлади. Ҳақиқатан, Рим саноқ системасида ўттиз беш қуйидагича 
ёзилади: 
XXXIV = 10+10+10-1 +5 = 3x10 + -1 +5 = 34. 
V -------------------------- қиймати беш
Х ------------------------- қиймати ўн 
Х ------------------------- қиймати ўн 
Х ------------------------- қиймати ўн 
Бу ерда фойдаланилган Х рақами учта бўлишига қарамасдан, ҳаммаси 
ҳам ўн қийматга тенг, яъни рақамнинг қиймати унинг туриш ўрнига боғлиқ 
эмас. 
Ўнлик саноқ системасида ёзилган 222 сонини олайлик: 
2 --------------------- икки бирлик 
2 --------------------- икки ўнлик 
2 --------------------- икки юзлик 

---

Ҳайдаров А.Ҳ Аналог ва ракамли электроника
 
2 
Ҳар қандай асосли саноқ системасида қисқа ёзувда берилган сонларни 
асос даражалари бўйича ёйиб ёзиш мумкин. Масалан, 451 сонини 
4
.
10
2
+5
.
10
1
+1
.
10
0
каби ёзиш мумкин. Шу каби қуйидагилар ҳам ўринли: 
Ўнлик тизимида ҳисоблаш тизими асоси 10 рақами ҳисобланади. Ҳар 
қандай N – сонни қуйидаги шаклда ифодалаш мумкин: 
N=…+a
2
10
2
+а
1
10
1
+а
0
10
0
;
бунда а
0
, а
1
, ....а
n
– коэффициентлари 0 дан 9 гача қийматларни олади. 
Масалан: 375 сони 3∙10
2
+7∙10
1
+5∙10
0
шаклида ифодаланади. 
Умуман ҳисоблаш асоси қилиб ҳар қандай М сони олиниши ва N сони 
қуйидагича ифодаланиши мумкин:
N = a
n
m
n
+ a
n-1 
m
n-1
+ … a
1
m
1
+ a
0
m
0
. 
бунда а
0
, а
1
, a
2
, а
3
.... а
n
– коэффициентлар 0 билан m-1 орасидаги 
қийматларни ўз ичига олади.
Агар m=2 бўлса, унда иккилик ҳисоблаш тизимидан фойдаланиш ва 
ҳар қандай сонни фаҳат икки рақам 0 ва 1 орқали ифодалаш мумкин. 
Масалан: 15 рақами 1∙2
3
+1∙2
2
+1∙2
1
+1∙2
0
Иккилик тизимида арифметик ҳисоблаш жуда содда. Масалан, қўшиш 
қуйидаги қоида асосида бажарилади: 0+0=0; 0+1=1; 1+0=1; 1+1=10. Бундан 
ташқари иккилик модул билан қўшишда қуйидаги қоидага амал қилиш 
керак: 
0
0
0


; 
1
1
0


; 
1
0
1


; 
0
1
1


.