Ma’ruza №1 Mavzu: Shaharsozlikning tabiiy iklimiy xususiyatlari. Geomorfologik, geologik, gidrologik va gidrogeologik sharoitlar. O’zbekistonda aholi joylashuvi va shaharlarni rejalashtirish xususiyatlari. Ma’ruza rejasi

Iqlimiy shart-sharoitlar hududning umumiqlimiy tavsifnomasini o’z ichiga oladi. Bu tavsifnoma asosida qurilish, qishloq xo’jaligi va ommaviy dam olish uchun hududni tumanlashtirish amalga oshiriladi. Umumiqlimiy holatni tavsiflaganda barcha iqlimiy ko’rsatkichlar: quyosh radiatsiyasi, temperatura, yog’inlar, namlik, shamol hisobga olinadi. Tumanni rejalashtirish loyihalarini ishlab chiqishda hududning mikroiqlimiy xususiyatlariga alohida e’tibor berish lozim.
Qurilish-iqlimiy shart-sharoitlar iqlimning qurilish uchun qulayligini aniqlaydi. Eng muhim ahamiyatga ega ko’rsatkichlarga: 0⁰ S dan o’tishining qaytalashi, tuproqlarning muzlash chuqurligi, shamollarning asosiy yo’nalishlari, havoning maksimal va minimal temperaturalari, yog’inlarning mavsumiyligi va intensivligi, havoning nisbiy va absolyut namligi kabilar kiradi.
Fiziologik-iqlimiy shart-sharoitlar tahlili yilda quyoshli kunlar davomiyligi, shamol tezligi (3 mG’s va 5 mG’s, shtil davrining davomiyligi), o’rtacha yillik havoning nisbiy namligi, hamda temperaturasi 15⁰ S va undan yuqori (yozda) hamda -10⁰ S va past (qishda) kunlar, qulay kunlar qaytarilish soni, ob-havo rejimining kontrastligi, o’rtacha havo haroratining sutkalik etakchi amplitudalarini o’z ichiga oladi.
Agroiqlimiy baholash hududning issiqlik va namlik bilan ta’minlanganlik tavsifnomasini, ekstremal ob-havo sharoitlarini hisobga olgan holda, o’z ichiga oladi. Issiqlik rejimi qishloq xo’jalik ekinlarining vegetatsiya davridagi aktiv haroratlar summasi (o’rta kenglik - 10⁰ S dan yuqori haroratlar summasi, subtropik kenglik - 15⁰ S dan oshiq), vegetatsiya davridagi absolyut min va max ⁰S, muzlatadigan va qurg’oqchil kunlar qaytalashi davomiyligi bilan tavsiflanadi. Namlik bilan ta’minlanganlik o’simliklarning riojlanish davridagi issiqlik va namlikning nisbati orqali aniqlanadi. Bundan tashqari yog’inlarning tavsifi, ularning davomiyligi va qisqa muddat ichidagi maksimal kattaligini hisobga olmoq lozim. Tumanning agroiqlimiy potentsialini aniqlashda qum bo’ronlari, do’l ko’rinishidagi yog’inlar, dovullar va boshqa tabiiy omillarni hisobga olmoq lozim. Yuqoridagi iqlimiy omillarni o’rganish asosida agroiqlimiy tumanlashtirish o’tkaziladi. Agroiqlimiy sharoitlarni o’rganishni “Agroiqlimiy resurslar” axborotnomasi orqali amalga oshirish mumkin.