Ma’ruza №1 Mavzu: Shaharsozlikning tabiiy iklimiy xususiyatlari. Geomorfologik, geologik, gidrologik va gidrogeologik sharoitlar. O’zbekistonda aholi joylashuvi va shaharlarni rejalashtirish xususiyatlari. Ma’ruza rejasi

Urbanizatsiyaning belgilari – shaharlarda industriyaning o’sishi, ularning madaniy va siyosiy funktsiyalarining rivojlanishi, mehnat hududiy bo’linishining chuqurlashuvi. Urbanizatsiya belgilaridan yana biri – bu qishloq aholisining shaharlarga oqib kelishi.
“Shahar aglomeratsiyasi” lotincha agglomerate – qishloq qo’shilib ketmoq ma’nosini bildiradi. Ishlab chiqarish sanoatida texnologiyasida aglomeratsiya “mayda ruda” va changsimon materiallardan eritish yo’li bilan yirik bo’laklar yaratish ma’nosini bildiradi.
Ekologik adabiyotlarda “aglomeratsiya” so’zi sanoat korxonalarining bir joyda to’planishi hududiy qo’shilib ketishini bildiradi. Ma’lum ma’noda bu so’z aholi yashash joylarining to’planishi va qo’shilib ketishi orqali shakllangan va tuzilishi jihatdan turlicha bo’lgan birlashmalarni tashkil etishiga ham ta’luqlidir. Ishlab chiqarishning rivojlanishi va to’planishi ta’siri ostida aglomeratsiyalarning bir – birlariga yaqinlashuvi va qo’shilib ketishi “megapolis”larning shakllanishiga olib keladi. Megapolis keng hududlarini qamrab oluvchi urbanizatsiyalashgan zonalardir. AQShda Atlantika okeani sohili bo’ylab Boston va Vashington oralig’ida megapolis vujudga kelgan. Buyuk ko’llar hududida - Chikago va Pitterburg oralig’ida, Kaliforniyada – San-Diego va San–Fransisko oralig’ida, Angliyada (Liverpul - London), Yaponiyada (Tokio - Osako) vujudga kelgan.
Toshkent aglomeratsiyasi (Toshkent, Chirchiq, Yangiyo’l)ning aholisi 2,9 mln kishini tashkil etadi. Farg’ona aglomeratsiyasi (Farg’ona, Marg’ilon, Kegayli)ning aholisi 360 ming kishini tashkil etadi. Dunyoda 66ta megapolislar mavjud bo’lib, ularning umumiy aholisi 1,4 milliard kishini tashkil etadi. 2000 yilga kelib megapoliyalar soni 160 tani tashkil etib, ularda dunyo aholisining 40-50% istiqomat qilmoqda.
Ijtimoiy-iqtisodiy masala shahar va qishloq rivojlanishining kelajagini, tabiiy va hududiy resurslardan iqtisodiy samarali foydalanishni, aholining o’sishini, unga yuqori darajada ma’daniy maishiy xizmat ko’rsatishni tashkil qilishni hisobga olgan holda aholi joylashuvi tizimini tanlashda hal qilinadi.