Arximedning gemetriya rivojiga qo’shgan hissasi to’g’risida tushincha berish.
qadimgi tarixchilar-Plibiy, Liviy, Plutarx olimning matematikaga doir ishlari haqida
juda kam ma’lumotlar berganlar. SHohning oltin chambaragi tarkibining sofligini
Arximed o’zi kashf qilgan itaruvchi kuchlar qonuni yordamida tekshiradi. SHunda u
ishlatgan xitob «Evrika!», ya’ni «Topdim!» so’zi ham mashhur bo’lib qolgan. Boshqa
bir afsonada Arximed qurgan bloklar sistemasi yordamida bir kishining yakka o’zi
«Sirakosiya» deb ataluvchi ulkan kemani suvga tushira olishi haqida hikoya qilinadi.
O’sha vaqtda Arximed tomonidan aytilgan: «Menga erning tayanch nuqtasini bering
Arximedning injenerlik faoliyati Sisiliya orolidagi boy savdo shahri Sirakuzaning
Rim qo’shinlari shahar devori oldida ko’z ko’rmagan mashinalar bilan uzoq vaqt
to’xtatib turildi: kuchli katapulьtalar yirik-yirik toshlarni mo’ljolga urar edilar,
tuynuklarga sochma o’qlarni do’ldek yog’diruvchi mashinalar o’rnatilgan edi, qirg’oq
yaqinida kranlar shahar devoridan tashqariga burilib, dushmon kemalari ustiga tosh va
qo’rg’oshinlarni tashlashardi, botiq ko’zgular quyoshga tutib kemalar yondirib
yuborilardi.
Arximedning matematika rivojiga qo’shgan hissasi judo katta aylanayotgan doira
bo’yilab harakatlanuvchi nuqta tomonidan chiziladigan chiziq-Arximed spirali uning
zamondoshlariga ma’lum bo’lgan ko’p sondagi egri chiziqlar orasida alohida ajralib
turadi (1.3-rasm). Undan keyin kinematik usulda aniqlangan egri chiziq-sikloida faqat
XVII a. dagina paydo bo’ldi. Arximed o’z spiraliga urinma o’tkazish yo’lini o’ylab
topdi.
Undan
oldingi
olimlar
faqat
konus
kesimlarigagina
urinma
o’tkazishni
bilardilar,
spiralining bir o’rami chegaralangan yuzani hisobladi,
shuningdek ellips yuzini, konus va shar
sirtini, shar va sferik segmentning hajmini topdi. U
ayniqsa shar hajmi bilan shu sharga tashqi chizilgan
silindr hajmi orasidagi nisbatni (bu nisbat 2:3 ga teng)
topganligi bilan g’ururlanardi.
Arximed doira kvadraturasi muammosi bilan ham
ko’p shug’ullangan. Olim aylana uzunligining shu
aylana diametriga nisbatini (π sonini) hisoblagan va u
3
71
10
bilan 3
7
1
sonlari orasida ekanini topgan. U yaratgan aylana uzunligi va figura
yuzasini hisoblash metodi 200 yil o’tganidan keyin paydo bo’lgan differensial va
integral hisobning yaratilishiga muhim rol o’ynagan.
Matematikaning rivojlanishida uning «Qum zarrachalari soni haqida» risolasi
katta rol o’ynadi. Bu asarda Arximed mavjud sanoq sistemasi yordamida istalgancha
katta sonni qanday ifodalash mumkinligini ko’rsatdi.
4-savol.
Do'stlaringiz bilan baham: