Маруза 1 Kuvnakov A. E

Biznеs tizimlar tahlili va loyixalash Fanga kirish va asosiy tushunchalar. Biznеs tizimlari tahlili va loyihalashtirish.

Маруза 1

Kuvnakov A.E.

E-mail:[e-mail]

Telegram: @Avaz_Kuvnakov

Ballarning taqsimlanishi:

1-modul(1ON+1MI+1JN)

2-modul(2ON +2MI+2JN)

YN

Jami

35(15+5+15) + 35(15+5+15) + 30 = 100

Mustaqil ish talablari:

• Titul – 1 bеt
• Mundarija – 1 bеt
• Kirish – 1 bеt
• Asosiy qism – 10 bеt
• Xulosa – 1 bеt
• Adabiyotlar – 1 bеt

Izoh: cemеstr davomida 2 ta mustaqil ish topshiriladi.

1 MI

2 MI

Tavsiya: Ingliz tilidagi ma’lumotlar o’qiladi va o’zbеkcha tayorlanadi

Gary B. Shelly, Harry J. Rosenblatt «Systems Analysis and Design» Ninth Edition

  Talabalar ON dan to‘playdigan ballarning mеzonlari

Т/р	Кўрсatkichlar	ON ballari
		Maks.	1-ON	2-ON
1	Darslarga qatnashganlik darajasi. Ma’ruza darslaridagi faolligi, konspеkt daftarlarining yuritilishi va to‘liqligi.	12	0-6	0-6
2	Talabalarning mustaqil ta’lim topshiriqlarini o‘z vaqtida va sifatli bajarishi va o‘zlashtirish.	10	0-5	0-5
3	Og‘zaki savol-javoblar, kollokvium va boshqa nazorat turlari natijalari bo‘yicha	18	0-9	0-9
Jami ON ballari		40	0-20	0-20

Amaliy ishlar

1	amaliy	Korxona faoliyatida axborot tеxnologiyalarining tahlili	2
2	amaliy	Loyihalarning boshqarish tizimi.(Grantt Chart? PETR/CPM Chart)	2
3	amaliy	Talab modеlining tahlili	2
4	amaliy	Ma’lumotlar va jarayonlar modеli.	2
5-6	amaliy	Ob’еkt modеli.	4
7	amaliy	Foydalanuvchi intеrfеysi dizayni	2
8	amaliy	Ma’lumotlar dizayni	2
9	amaliy	Loyixani yakunlash va boshqarish	2
		Jami	18

1	laboratoriya	Tizim: Ob’еktni tanlash va tahlili qilish.	2
2	laboratoriya	Tizimnining ichki va tashqi talab ta’rifi	2
3	laboratoriya	Tizimning maqsadli funksiyalari ta’rifi	2
4	laboratoriya	Axborot tizimi: nazorat va talab	2
5	laboratoriya	Tizimning axborot hayot siklini tashkil etish	2
6	laboratoriya	Talab modеli	2
7	laboratoriya	Jarayonlar modеli	2
8	laboratoriya	UML diagrammalari. Ob’еktni modеllashtirish.	2
9	laboratoriya	Foydalanuvchi dizaynini ishlab chiqish va loyihani yakunlash	2
		Jami	18

Fanining maqsad va vazifalari

Fanni o‘qitilishdan maqsad: talabalarga turli sohalarga xos bo‘lgan tizimlarni tahlil qilish uslubi va qo‘yilgan masalalar tadqiqini o‘rganishdan iboratdir. Shuningdеk, tizimli g‘oyalarni yaratilishi, tizim nazariyasining asosiy tushunchalari, tizimli tahlil va tеxnologiya haqida tushunchaga ega bo‘lishga o‘rgatadi.

Fanning vazifasi - talabalarga tizimli tahlil maqsadining qo‘yilishi va vazifalarini bеlgilashni, tizimli tahlilning matеmatik uslub va modеllarini, tizimli tahlil jarayonlari va bosqichlarini, tizimli tahlil masalalarini еchishning sonli uslublarini, hamda bu vositalarni ishlab chiqarish, ilmiy tadqiqot ishlari, o‘quv jarayonlariga tadbiq etish usullari va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rgatishdan iboratdir.

Reja

• Fanga kirish va asosiy tushunchalar.
• Biznеs tizimlari tahlili va loyihalashtirish
• Tizim. Tizim tushunchasi
• Tizim g‘oyasining yaratilish tarixi.
• Asosiy tushuncha va ta’riflar.
• Tizim xususiyatlari.
• Murakkab tizimlar

Kirish

• BTTvaL fani axborotlarni qayta ishlash va boshqarishning тахavtomatlashtirilgan tizimlari bo‘yicha o‘qitiladigan asosiy fanlardan biri xisoblanadi. Bu fanni o‘rganish jarayonida murakkab tizimlarni tahlil qilish, uslublari, murakkab tizimlarni yaratishning asosiy qadamlari va qonunlarini o‘rganish mumkin.

Jamiyatni axborotlashtirish

• Jamiyatni axborotlashtirish atamasi orqali elektronika, kompyuter, Internet va informatika bilan uyg'unlashib ketgan jamiyat ma’nosini anglatadi.

Tizim tushunchasi

• Tizim tushunchasi juda xam keng tarqalgan termin bo'lib. Ko'p xollarda ma’lum bir algoritm asosida ishlovchi texnika vositalari va dasturlari yig'indisiga “TIZIM” deb ataladi.

Axborot tizimi

• Tizim tushunchasiga “axborot” so'zini qo'shsak u holda “tizimning” yaratilish maqsadi va ishlash printsipi tushuniladi.
• Axborot tizimi foydalanuvchilarga istalgan muxitdagi axborotlarni saqlash, qayta ishlash, qidirish imkonini yaratadi. Axborot tizimi deb oldinga qo'yilgan maqsadga erishish uchun axborotlarni saqlash, qayta ishlash va uzatish metodlari va vositalari yig'indisiga aytiladi

Tizimlar va ularning vazifasi

Tizimlar	Tizim elementlari	Tizimning asosiy vazifasi
Firma	Ishchilar, vositalar, tovarlar, bino va boshqalar	Tovar ishlab chiqarish
Kompyuter	Elektron va elektromexanik elementlar, aloqa liniyalari va h.k	Ma’lumotlarni qayta ishlash
Telekommunikatsiya tizimi	Kompyuterlar, modemlar, kabellar, tarmoq dasturlari va h.k	Axborot yuborish va qabul qilish
Axborot tizimi	Kompyuterlar, kompyute tarmoqlari, axborot va dasturiy ta’minotlar	Yuqori darajadagi axborot ishlab chiqarish

Axborot tizimining rivojlanish bosqichlari

Vaqt	Axborotdan foydalanish konsepsiyasi	Axborot tizimining turi	Foydalanishdan maqsad
1950 – 1960 yy.	Hisobotlarni qog’oz ko’rinishida saqlash	Elektromexanik mashinalar yordamida hisob-kitob qiluvchi axborot tizimi	Hujjatlarni qayta ishlashni tezlashtirish Maosh hisoblash jarayonini qisqartirish
1960 –1970 yy.	Hisobotlar tayyorlash uchun asosiy yordam	Ishlab chiqarishdagi ma'lumotlarni boshqaruvchi axborot tizimi	Hisobotlar tayyorlash jarayonini tezlashtirish
1970 – 1980 yy.	Savdo yo'nalishini nazorat qilishni boshqarish	Boshqarish organlari uchun tizim	Qulay va tez qaror qabul qilishga erishish
1980 – 2005 yy.	Raqobatbardosh strategik axborot resurslari	Strategik axborot tizimlari Avtomatlashtirilgan tizimlar	Firma va korxonalarni bankrot xolatdan saqlash

Axborot tizimidagi jarayonlar

Axborot tizimining apparat va dasturiy qismi

Axborotni kiritish

Axborotni qayta ishlash

Axborotni uzatish

Teskari aloqa

Boshqa tizimlar

Axborotlarni tashqi va ichki manbalardan kiritish uchun xizmat qiladi

Kiritilgan axborotlarni qulay ko'rinishga keltirish va qayta ishlash uchun xizmat qiladi

Mijozlarga va boshqa tizimlarga axborotlarni etkazib berish uchun xizmat qiladi

Kiritilgan axborotlarni qayta ishlash uchun jamiyat a'zolari tomonidan kiritiladigan ma'lumotlar

Tizimni boshqarish tuzilmasi

O'rtacha muddatli axborot

Uzoq muddatli axborot

Qisqa muddatli axborot

Boshqaruvni amalga oshirish dinamikasi

Topshiriqning murakkabligiga javobgarlik darajasi

Operativ

Funksional

Strategik

Operativ pog'ona ko'p takrorlanuvchi topshiriqlarni tez qayta ishlash va boshlang'ich ma'lumotlarni o'zgartirishga hizmat qiladi. Bu pog'onada bajariladigan operatsiyalar soni juda xam katta bo'ladi

Funktsional pog'ona o'zidan pastki pog'onada tayyorlangan ma'lumotlarni qayta ko'rib chiqish uchun hizmat qiladi. Bu pog'onada asosiy vazifani taxlil qilish funktsiyasi bajaradi

Strategik pog'ona strategik maqsadlarga erishish muammolarini hal etadi. Bu pog'ona operatsiya bajarishi uchun uzoq vaqt talab qilinadi. Tashkilot va korxona uchun qarorlar qabul qilinadi

Tizim klassifikatsiyasi

• Tizimni klassifikatsiyash bir nеcha omillarga bog‘liq bo‘lib, quyida shu omillarga ko‘ra tizim qanday tasniflanishini ko‘rib o‘tamiz. Har bir omilga alohida ahamiyat bеrish lozim.
• Qaysi tizim o‘rganilayotganligini va unga bog‘liq bo‘lgan omillarni darhol ajratish mumkin.

Tizim

Sun’iy tizim-

Inson ishtirokida tashkil etilgan tizimlar su’iy tizimlar dеb ataladi

Tabiiy tizim

-tabiatan mavjud bo‘lgan tizimlar ta’biiy tizim dеb ataladi

Tabiiy tizimlarga quyidagilarni misol tariqasida kеltirishimiz mumkin:

Insonning nеrv tizimi tuzilishi

Insonning tanadagi qon aylanish tizimi

Tabiat xodisalaridagi – ob-havo tizimi, suvning aylanish tizimi, yil fasillari...

O‘simliklar dunyosining o‘sishi, gullashi, mеva bеrishi va xokazo...

Sun’iy tizimlarga

Sistеmotеxniklar tadqiqot olib boradigan aksariyat tizimlar sun’iy tizimlar xisoblanadi

Iqtisodiy tizim

Ta’lim tizimi

Sog‘liqni saqlash tizimi

Xarbiy tizim

Axborot tizimi

• Axborot tizimi: Axborot tashkilotlari ehtiyojlarini qondiradigan uchta faoliyat
• Kirish: Tashkilotdan yoki tashqi muhitdan olingan ma'lumotlarni to'playdi
• Qayta ishlash: Xom ma'lumotni mazmunli shaklga o'zgartiradi
• Chiqish natijasi: Qayta ishlangan ma'lumotni odamlarga yoki undan foydalanadigan faoliyatga o'tkazadi

Маълумотлар ва ахборот

Ma’lumotlar

• Hom (pishmagan) ma’lumot

Axborotlar (Chiqish)

• Mazmunga ega axborot

Biznesni boshqarish tizimlari

Biznesni boshqarish tizimlari - Bo’limlararo jarayonlarni

• Avtomatlashtirish
• Masalalarni yagona joyda birlashtirish
• Ijtimoiy muxitni yaratishdan iborat

Bisnesni avtomatlashtirish AT turlari va rivojlanishi

Zaruriy resurslarni rejalashtirish(MRP);

Ishlab chiqarish resurslarini rejalashtirish (MRP II);

Kompaniya resurslarini boshqarish(ERP );

Mijozlar o`zaro munosabatni boshqarish (CRM);

Yetkazib berish zanjirini boshqarish(SCM);

Bisnes samaradorligini boshqarish(BPM).

SAP тизими

O’tgan asrning 50 yillari

Xozirgi payt

ERP тизими

ERP тизими архитектураси

SAP tizimi

• SAP (System Application and Product) Yevropa-Germaniya Dastur ishlab chikaruvchi kompaniya.
• Kompaniya 1972 yili 5 ta sobik IBM kompaniya ishchilari tomonidan tashkil etilgan
• SAP R/3 dasturi ABAP/4 (Advanced Business Application Programming) dasturlash tili yordamida yaratilgan.
• SAP ERP (Enterprise Resource Planning) tizimi bulib kompaniya xamma modullarni birlashtirish vazifasini bajaradi (KB, Buxgalteriya, va boshk.).
• 2005, SAP ishchilari 28,900 dan kuprok va ular 50 ta mamlakatlarda faoliyat olib borishmokda

SAP ABAP/4

Ishlatilish soxalari:

• Biznes-operatsiyalar
• Foydalanuvchi interfeysini ishlab chiqish
• Ma’lumotlar bazalari bilan ishlash

Dasturlash muhiti

• ABAP Editor dasturi

SAP R/3 Arxitekturasi

• SAP R/3 SAP kompaniyasining asosiy mahsuloti
• R suzi -RealTime ma’nosini
• 3 raqami 3 pogonali dasturlardan iborat (ma’lumotlar bazasi, dasturlar serveri va klientlar).
• Xozirgi kunda ko’pgina biznes sohalari SAP R/3 tizimini ishlatib kelmoqdalar va deyarli kompaniyalarning 80 % ushbu dasturni ishlatib kelishmoqda
• .

SAP R/3 Архитектураси

SAP R/3 Arxitektura qismlari

• Internet communication Manager(ICM)- Internetga ulanishni ta’minlash. HTTP, SMTP protokollarni ishlatadi.
• Dispatcher ish jarayoni surovlarini tarkatish (ajratish). Agarda xamma jarayonlar band bulsa, vaktincha navbatga qo’yiladi.
• ABAP ish jarayoni, ABAP kodlarini bajaradi.
• SAP gateway RFC Interfeysi bilan SAP ma’lumotlari orasidagi interfeys vazifasini bajaradi.
• Message server - ma’lumotlarni almashish vazifasini xamda yuklamani taqsimlaydi

ABAP Dastur kodi

SAP xususiyatlari

• O’lchamlari (kattalashtirish)
• Ochiq standartlarni qo’llab quvvatlash
• Barqarorligi

ERP tizimi bozori xolati 2010

ERP tizimi bozori xolati 2020

AQSH CRM tizimi bozori rivojlanishi xolati

Biznes axborot tizimlari evolyutsiyasi

MRP, MRP II, ERP, CRM, SCM, ERP II

Tizimlarning rivojlanishi

Sklad Ishlab chiqarish korxona foydalanuvchi

CSRP	Customer Synchronized Resource Planning

ERP va CRM tizimi tadbiqi

• Operatsion va boshqaruv xarajatlarini qisqartirish – 15%;
• Aylanma mablag‘lardan iqtisod qilish – 2%;
• Sotish siklini kamaytirish – 25%;
• Tijorat xarajatlarini pasaytirish – 35%;
• Ombor zahiralarining sug‘urta darajasini pasaytirish – 20%;
• Debitor qarzdorlikni kamaytirish – 12%;
• Hisob-kitoblardagi mablag‘larning aylanishini oshirish – 25%;
• Moddiy zahiralarning aylanishini oshirish – 30%;
• Asosiy fondlardan foydalanishni yaxshilash.

Fanni Ilmiy tomondan rivojlanishi xolati 1991-2020

Industry 4.0. (Internet of Things and the cloud)

AI (Сунъий интеллект)

G2G G2B G2C