Маъруза 1: Кириш. Карьер атмосферасининг таркиби ва унга қўйиладиган талаблар. Карьер атмосферасини ифлосланиш омиллари

Карьерда чангни ушлаб қолиш дегани, бу чанг бўлган ерда чангланган ҳавони тозалагич билан тозалашдан иборатдир. Ҳавонинг чангини ушлаб қолувчиси, бу чангни ушлаб қолиш епинғичи, чанг аппаратлари ва ҳаво юрувчилардан ташкил топган бўлиб, шамоллатгичлар ва мўрилар қўлланилади.
Чангланган ҳавони тозалаш учун, чанг бўлган ерда маҳаллий ёпинғич фойдаланилади. Уларни тузилиши чанг чиқиш йўналишига, чанг ҳосил бўлиш жойига, чанг ҳаво оқимининг ҳаракат тезлигига боғлиқ.
Чангни ажратиш еридаги ёпинғич тўлиқ ёки хусусий бўлиши мумкин. Тўлиқ ёпинғич такомиллашган ва самаралидир, лекин у карьер шароитида умуман қўлланилмайди. Карьерларда кенг тарқалгани бу тўлиқ бўлмаган ёки хусусий ёпинғичларни тузилиши ва ерли сўрилишлардан иборат. Уларга қопқоқ, соябон борт ва ёриқ сўрғичлари, сўриш панельлари киради.
Ёпинғичда сунъий ҳаво оқимини ҳосил қилиш керак, бу тозалаш тартибида ўралган муҳитда ҳаво ҳаракати карьер атмосферасида чангни тарқалиб кетишини қайтаради.
Ёпинғичдан сўриб олинаётган ҳавони қиймати, уни беркитилганлигига, мустаҳкамланмаганлик майдони ва сўриб олиш тартиби ҳаво оқими йўналиши етарлигига боғлиқ, ёпинғични кўришда беркитилмаган ерларни камайтиришга ва уни гермитизациялигини оширишга ҳаракат қилиш керак. Ёпинғичдан тортишдан ҳосил бўлган ҳаво дипрессиясини қуйдаги формуладан аниқлаш мумкин.
Q_отF_н^. V_н (2.1)
бу ерда: F_н –ёпинғичдаги очиқ жойларни тешиклари, ёриқлар ва ёпинғичдан бошқа беркитилмаган юзалар, м², V_н –беркитилмагандаги ҳаво тезлиги, мс.
Ҳавони тезлиги яхши беркитилмаган ёпинғичда шундай бўлиши керакки, чанг ёпинғичдан уриб чиқиб кетмасин. Ҳар бир аниқ ҳолат учун, уни заҳарли қиймати ходисани бўлмаслиги ёки бўлиши, уларни уриб чиқишига ёрдамлашувчи ҳолда боғлиқ аниқланади (механик, иссиқ ва физик-механик).
Алоҳида ҳолатда, ёпинғичда ҳавони сийраклаши берилади. Мана бу ҳолатда техник ва ёпинғични бўшашган жойи орқали ҳавони кириш тезлигини қуйдаги формуладан аниқлаш мумкин, (мс)
V_H   (2.2)
бу ерда:  –ёпинғичдаги тезлик орқали ҳавони сарфланиш коэффиценти; h- ёпинғичда сиракланиши, Па; –ҳаво зичлиги, кгм³
Ёпинғичдан сўриб олинаётган ҳавони сонини транспорт қилинаётган материалларни эжекция йўлидан кирувчисидан, ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ ташландиқда ошириш мумкин. Уни қуйидаги ифодадан аниқланади.
Q¹_отQ_oтQ_g (2.3)
бу ерда: Q_g –ёпиғичга кирувчи қўшимча ҳаво дебити, м³с
Ҳаво оқимидаги чангни ушлаб қолиш шундан иборатки, бунда чанг бўлаклари тўғридан тўғри ўзининг оғирлик кучи марказдан қочиш кучи ва инерция кучидан ажралади (Расм 2.1).
Чанга таъсир қилувчи оғирлик кучи қуйдагига тенг:
F_тқm^.g (2.4)
бу ерда: m –бўлакни массаси, кг; g –эркин тушиш тезлиги, мс²;