Ma’ruza №1 Kirish. Avtomatika asoslari fanining maqsadi va vazifalari. Reja

Tizimning xolat ko‘rsatkichlari. Tizim tugrisida axborotni bilish uchun uning xolat kiymatlari aniklanadi. Uni "kora kuti" kurinishida ifodalash, tasavvur kilishni yengillashtiradi. 15 Tizimda kerakli jarayon (m-n , texnologik jarayon) kechadi, shu jarayon taxlil kilinadi, ya’ni uning asosiy ko‘rsatgichlari o‘rganiladi. Boshlanishida tizim "kora kuti" shaklida kurinadi. Tizim o‘rganilib taxlil kuchaygan sari "kuti" ravshanlashib ichidagi narsalar kurinib boraveradi. Tizimni kupincha abstrakt(xaeliy,mavxum) xolatda ifodalaymiz. 4-rasmda tizimning xolat ko‘rsatgichlari ifodalangan.

4-rasm

Tizim xolat ko‘rsatkichlari kuyidagi turlarga bulinadi:

1. Kirish ko‘rsatkichlari (X) - tizimdagi jarayonga ta’sir etuvchi kiymatlar (maxsulot mikdori, xarorati, namligi va xokazo) kiradi;

2. Chiqish ko‘rsatkichi (U) - tizimda jarayon borish natijasida tizim xolatini belgilovchi kiymatlar (xarorat, tayyor maxsulot ko‘rsatkichlari va xokazo); Boshqarish uchun X - kirish ko‘rsatkichi kiymatidan birontasi (bittasi) boshkaruvchi kiymat (Z) bulishi mumkin.
Agar tizimdagi jarayonni Boshqarish lozim bulsa, kirish ko‘rsatkichlari ichidan boshkaruvchisi tanlanadi, chiqish ko‘rsatgichi ichidan boshkariluvchi ko‘rsatgich tanlab olinadi. Boshkaruvchi ko‘rsatgichni kiymatlarini o‘zgartirish orkali boshkariluvchi ko‘rsatgichning kiymatlari keraklik yusinda boshkarilib turiladi.

Kizikarli misol: Kirish ko‘rsatkichlari ichidan karalganda masalan, sut isitgichida-pasterizatorda (issik almashish jarayoni) boshkaruv ko‘rsatkichi issik suvning sarfidir; chiqish ko‘rsatgichi ichidan boshkariluvchi ko‘rsatgich tanlab olinadi; masalan pasterizatorda boshkariluvchi ko‘rsatgich sut xaroratidir. Issik suvning sarfi orkali sutning xarorati boshkarilib turiladi.

Demak, Boshqarish shundan iboratki, (X) ning xar xil o‘zgarishlariga karamasdan (Z) ning shunday kiymatlari topiladiki, unda (U) bizga kerakli kiymatlarga ega buladi. Yq f (x, z) Texnologik jarayon ketadigan tizim ob’ekt deyiladi. Ob’ektni Boshqarish uchun boshkariluvchi ko‘rsatkichni kerakli kiymatini boshkaruvchi yordamida saklab turiladi. Boshqarishni amalga oshirish uchun Boshqarish tizimi lozim.