Маъруза № маълумотлар узатиш тизими ва маълумотлар оқими

3. Қабул қилувчи. Қабул қилувчи – бу хабарни қабул қилувчи 
қурилмадир. Бу компьютер, ишчи станция, телефон гўшаги, телевизор ва 
ҳоказолар бўлиши мумкин. 
4. Узатиш муҳити. Узатиш муҳити - бу узатувчидан қабул қилувчи 
томонга хабарнинг етказилишини (ўтишини) таъминловчи физик йўл 
ҳисобланади. Узатиш воситаларининг айрим турларига ўрамли жуфтлик, 
коаксиал, оптик толали кабелларни ва радиотўлқинларни келтириш мумкин. 
5. Протокол. Протокол бу маълумотлар узатишни назоратловчи 
қоидалар йиғиндиси ҳисобланади. У коммуникация қурилмалари ўртасидаги 
келишувни таъминлайди. Протоколсиз икки қурилма боғланган бўлиши 
мумкин, аммо улар маълумотлар алмашмайди. Яъни француз тилида 
гапирадиган одам сўзи фақат япон тилида гапирадиган одам томонидан 
тушунилмайди. 
МАЪЛУМОТЛАР ОҚИМИ. 2.2-расмда кўрсатилганидек, икки 
қурилма ўртасидаги алоқа симплексли (оддий), яримдуплексли ва 
тўлиқдуплексли бўлиши мумкин. 
2.2-расм. Маълумотлар оқими (симплексли, яримдуплексли ва 
тўлиқдуплексли). 

---

Симплекс. Симплексли режимда алоқа бир томонга йўналтирилган 
кўчадаги ҳаракат каби бир томонлама амалга оширилади. Икки қурилманинг 
фақат биттаси алоқа линияси бўйлаб узатса, иккинчиси эса фақат қабул 
қилади (2.2a-расмга қаранг). 
Клавиатуралар ва дастурий мониторлар симплекс-қурилмаларга мисол 
бўла олади. Клавиатура фақат киритиши мумкин бўлса, монитор эса фақат 
чиқувчи сигнални қабул қилиши мумкин. Симплексли режим бир йўналишда 
маълумотлар узатиш учун каналнинг тўлиқ ўтказиш полосасини ишлатиши 
мумкин. 
Яримдуплекс. Яримдуплексли режимда ҳар бир станция бир вақтда 
узатиш ва қабул қилиш имкониятига эга эмас. Битта станция узатаѐтган 
вақтда иккинчи станция фақат қабул қилиши мумкин ва тескари (2.2b-расмга 
қаранг). 
Яримдуплексли режим иккала йўналишда ҳаракат қилиниши мумкин 
бўлган бир полосали йўлга ўхшаш. Автомобиллар битта йўналишда ҳаракат 
қилаѐтганда бошқа йўналишда ҳаракат қилаѐтган автомобиллар кутиши 
керак. Яримдуплексли узатишда каналнинг тўлиқ ўтказиш қобилияти ўша 
вақтда икки қурилманинг қайси бири узатишига қараб олинади. 
Радиостанция ва ЎТ радиостанцияси (фуқаролик гуруҳ) - бу яримдуплексли 
тизимлардир. 
Яримдуплексли режим бир вақтда икки томонлама алоқа қилиш 
зарурияти бўлмаган ҳолатларда ишлатилади. Каналнинг тўлиқ сиғими ҳар 
бир йўналиш учун ишлатилиши мумкин.