Marksistik iqtisodiy fanda «marksist» bo‗lmagan Mualliflarni sharmanda qilish «an‘anasi» bor edi

Hisoblanadi. Agar ishchilar bu narsalarga ega bo‗lganda, ularda

Mahsulotni boshqa birovlar bilan bo‗lishishga zarurat bo‗lmas edi.

Ammo ishchilarda bu narsalar bo‗lmaganligi uchun ular ekvivalentning

Bir qanchasini (mahsulotlarning bir qismini–muallif) ushbu narsalarga

Egalik qiluvchi kishilarga berishi kerak». Ammo xususiy mulk

Doirasidan yer chiqarib tashlanishi lozim (chunki u mehnat mahsuli

Hisoblanmaydi).

Ijtimoiy masalalar. Ko‗pchilik klassiklarning konsepsiyasida

Mehnatning qiymati ishchining hayot kechirishi uchun zarur bo‗lgan

Narsalarning qiymati bilan aniqlanadi. Ish haqi talab va taklif nisbatiga

141

Bog‗liq holda mehnat qiymati atrofida tebranib turadi. Bu qonunning

Amal qilishi kishilarning xohishiga bog‗liq bo‗lmaydi va shuning uchun

Yollanma ishchilarning ahvolini yaxshilash uchun yo‗naltirilgan har

Qanday ijtimoiy chora-tadbirlar befoyda. Ishchilarning ahvolini

Yaxshilash iqtisodiyotda kapital qo‗yilmasini kengaytirish (mehnatga

Talab oshadi) yoki aholi o‗sishini kamaytirish (mehnat taklifi qisqaradi)

Bilan amalga oshirilishi mumkin. J.S.Mill dastlab ushbu tamoyillarni

Yoqlab chiqqan bo‗lsada, ammo keyinchalik undan voz kechadi.

Sotsialistlar g‗oyasining ta‘siri va taqsimot qonunlarining tarixiy

Xarakterini tan olishi (tarixiy bo‗lganidan ularni o‗zgartirish mumkin)

Ingliz iqtisodchisini klassik maktabning qator qoidalaridan voz

Kechishga majbur etdi. U ijtimoiy islohotlarning keng dasturini ilgari

Surdi va o‗z takliflarini bildirdi. Ular quyidagilarni o‗z ichiga oladi:

Ishlab chiqarish kooperatsiyasini rivojlantirish yo‗li bilan

Yollanma mehnatni tugatish J.S.Mill fikricha, mehnatga bo‗lgan

Qiziqishni yo‗qotadi. Shuning uchun kapitalistik korxonalar o‗rniga

Kooperativ birlashmalarni tashkil etish zarur, unda ishchilar bir vaqtning

O‗zida mulk egasi ham hisoblanadi. U kasaba uyushmalarining

Rivojlanishi,

Kapitalistik

Korxonalarning

Foydasini

Taqsimlashda

Ishchilarning ishtirok etishi tarafdori bo‗lgan.

Yer rentasini yer solig‗i yordamida umumlashtirish. Renta

Yollanma mehnat kabi iqtisodiy erkinlik tamoyillariga zid. Renta yer

Egasiga emas, balki jamoaga (qishloq kooperativlariga) yoki barcha

Jamiyatga tegishli bo‗lishi kerak.

J.S. Mill mayda yer egalarini qo‗llab-quvvatlaydi. Uning

Fikricha, o‗z yerida ishlovchi ko‗pchilik dehqonlar renta to‗lashdan

Ozod, ular mustaqil va tashabbuskor, shuningdek, yollanma ishchilardan

Farqli ravishda haddan tashqari o‗z oilasini kengaytirishga moyil emas.

J.S. Mill o‗zining ijtimoiy islohotlar dasturida «amaldagi

Individual erkinlik bilan Yer sharidagi tabiiy boyliklarga egalik

Qilishning umumiyligini va mehnat daromadlarida barchaning baravar

Ishtirok etishini birlashtirish»ga harakat qildi. Bunda u go‗yoki bir-

Biriga qarshi ikki yo‗nalish: iqtisodiy erkinlik prinsipi bilan ijtimoiy

Adolat prinsipini birlashtirmoqchi bo‗lgandek tuyuladi. Ijtimoiy

Yo‗naltirilgan bozor iqtisodiyoti tajribasi buning mumkin ekanligini

Ko‗rsatib berdi.