Қуйидаги расмда турар-жой биноларида ишлатиладиган блокларнинг асосий турлари кўрсатилган. Деразалар орасида ишлатиладиган блокларнинг ён қирраларида бўртмалар дераза ости блокларида эса ўйиқлар бўлади. Равоқ блокларида ҳам юқорига ора ёпма плиталари таяниши учун), ҳам пастга (дераза ромлари жойлашиши учун) чиққан чиқиқлари бўлади. Агар деворларда дераза ўрни бўлмаса, бинонинг тур қисмида равоқ блоклари қалинлиги деразалар оарсига қўйиладиган блоклар қалинлигидан 100 мм кам бўлиб, бу жойга марказий иситиш системаси батареяларини ўрнатиш мўлжалланади. Булардан ташқари йирик блокларнинг махсус турлари, яъни бурчакбоп блок, цоколбоп, бўғотбоп, зинапоя девори блоклари ва санитария-техника блоклари ҳам бор. Ташқи деворларга ишлатиладиган блокларнинг вазнини камайтириш мақсадида уларнинг ичи цилиндирсимон ёки тирқишсимон бўшлиқли қлинади. Икки қаторли деворларга ишлатиладиган йирик блокларнинг (қаватлар баландлиги 2,8 м бўлган турар-жой бинолари учун) деразалар орасига қўйиладиган тури баландлиги 2180 мм, эни 990, 1190, 1390, 1590 ва 1790 мм га тенг бўлади.
79-расм. Турар-жой бинорлаида ишлатиладиган йирик блоклар турлари:
а – равоқ блоки; б – оддий блок; в – дераза ости блоки; г – бурчакбоп блок; д – деразалар ораси учун; е – ички девор блоклари; 1 – вертикал блок; г – горизонтал белбоғ блок.
Равоқларга ишлатиладиган блок баландлиги 580 мм, эни 1980, 2380, 2780 ва 3180 мм га тенг бўлади. Дераза ости блокининг баландлиги 640 мм ва эни 990, 1190, 1790, 1990 мм қилиб олинади. Ички деворларга
ишлатиладиган блоклар (қалинлиги 300 мм) ичидаги бўшлиқлар цилиндирсимон ёки думалоқ шаклда бўлади ва вентиляция йўллари вазифасини ўтайди. Улар баландлиги 2180 мм, эни 1190, 1590 ва 2390 мм бўлади. Ҳамма турдаги блокларнинг ички ва ташқи сиртлари пардозланади. Блоклар устма-уст ўрнатилади ва улар орасига қалинлиги 10-20 мм бўлган қоришма ётқизилади. Бунда чокларнинг зич бўлишига катта эътибор берилади. Вертикал чоклар икки хил – очиқ ёки ёпиқ чок бўлиши мумкин. Очиқ чоклар дераза ва эшиклар оралиғидаги деворларга ишлатиладиган блоклар туташган вертикал чокларда бўлади. Ёпиқ чоклар ички девор блоклари билан ташқи девор горизонтал жойлашган равоқлари орасида ҳосил бўлади, булардан ташқари дераза ости блоки ва дераза оралиғидаги блоклар туташган чокларда ҳам бўлади. Вертикал чокларга икки томондан каноп
арқонлар тиқилиб, устидан 20-30 мм чуқурликда қуюқ қоришма билан тўлдириб чиқилади (80-расм).
80-расм. Йирик блокли девор деталлари:
а – ички деворлар ёпиқ чоки; б – деразалар оралиғи ва дераза ости блоклари ёпиқ чоки; в – ташқи деворлар туташган жойидаги очиқ чок; г – ташқи деворлар боғланиши; д – ора ёпма плита билан деворлар боғланиши; е – ички ва ташқи девор боғланиши; ж – бу ҳам шаонка қўлланилганда; и – равоқ блоки устидан қўйилган боғланиш; к – бўғот блоклари ўзаро маҳкамлаш; л – бу ҳам, йирик ғиштин блокларни маҳкамлаш; 1 – қоришма; 2 – бетон вкладиш; 3 – иссиқлик ўтказмайдиган каноп (пароизол); 4 – енгил бетон; 5 – пўлат накладка; 6 – пўлат закладка детали; 7 – пайванд чоки; 8 – ташқи девор блоки; 9 – анкер; 10 – ора ёпма плитаси; 11 – парда девор; 12 – парда девор анкери; 13 – темир-бетон шпонка; 14 – ташқи бурчак пўлат боғловчиси; 15 – бўғот блоки; 16 – пўлат накладка.
Равоқ блоки ва белбоғ блокларнинг ўзаро горизонтал чоклари ҳар бир қават баландлигида накладкалар ёки закладка тасмалари илгакларига ёки закладка деталларига пайвандланади. Булардан ташқари, ора ёпма плиталарнинг учлари дан чиқарилган арматураларнинг блоклар билан пайвандлаб, бино бикирлиги оширилади. Кўндаланг ва бўйлама деворлар ўзаро мустахкам боғланиши учун текис пўлат арматуралар закладка деталига пайвандланади. Кўндаланг ва бўйлама деворларнинг туташган қисмида ёриқлар ҳосил бўлишининг олдини олиш учун бу жойларда анкералрдан ташқари ўзига зўриқишларни қабул қилувчи темир бетон “шпонка”лар қўйиб кетилади. Равоқ ва белбоғ блоклар туташган ташқи бурчаклар устидан текис, думалоқ пўлат стерженлардан ишланган махсус бурчак боғловчилар ўрнатилади. Цоколбоп блоклар пойдевор устидан ётқизилган текисловчи қатлам, яъни сувдан изоляция қатлами устидан ўрнатилади. Бўғот блоклари, анкерлар ёрдамида чордоқ ора ёпмаси панелига махкамланади. Балкон ва айвонларни ўрнатишда блокларда қолдирилган уяларга плиталар ўрнаштирилади.
Такрорлаш учун саволлар: 1) Статик схемаси бўйича деворлар нечта турга бўлинади? 2) Конструктив ечими бўйича деворлар нечта турга бўлинади? 3) Енгиллаштирилган ғишт девордан кутиладиган асосий самара нимада намоён бўлади? 4) Ғиштнинг ўзидан бажариладиган перемичкаларнинг қандай турлари мавжуд? 5) Майда элементлардан барпо этиладиган деворларнинг меъморий-конструктив элементларига нималар киради? 6) Балкон билан лоджиянинг фарқи нимадан иборат? 7) Эркер қандай самара беради?
