“маркетинг” фанидан

Mavzu yuzasidan savollar:
1 Nutq qanday paydo bo‘ladi?

2. Nutq jarayonida qaysi organlar, analizatorlar qatnashadi?

3. Eshituv analizatorini ta’riflab bering.

4. Nutq apparatining tuzilishini so’zlab bering.

5. Nutq organlarida qanday nuqsonlar kuzatiladi?

YO’RIQLI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi__________________________________________________________________________
O'quv amaliyoti nomi_______________________________________________________________________
Mavzu _________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Maqsad_________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________
№ Bajariladigan ishlar mazmuni Moslamalar, asboblar va hom-ashyolar Eskizlar, chizmalar, rasmlar Bajarish tartibi 1 2 3 4 5

16	Nutq nuqsonlarini tasniflash

16.1 O’quv mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli

Vaqti :80 minut	O’quvchilar soni: 25-30 nafar
O’quv mashg’ulotining shakli.	Nazariy – to’liq (kombinatsiyalangan) o’quv mashg’ulot.
O’quv mashg’ulotining rejasi:	1. Nutq nuqsonining ta ’snifi 2. Nutq nuqsonlarining kelib chiqish 3. Logopediya fanining metodologik asosi
O’quv mashgulotining maqsadi: O’quvchilarda Nutq nuqsonlarini tasniflash haqida bilim va tushunchalar shakllantirish.
Pedagogik vazifalar: - Nutq nuqsonlari xususiyatlari mavzusiga bo’lgan mativatsiyani yaratish; - Nutq nuqsonlari sabablari haqida bilimlarni tizimlashtirish; - Nutq kamchililarini oldini olish yuzasidan tushunchalar shakllantirish.	O’quv faoliyatining natijalari: - Nutq kamchiliklarining xususiyatlari haqida tushunchalar aytib bera oladilar; - Nutq kamchiliklarining sabablari haqidaso’zlay oladilar - Nutq kamchililarini oldini olish ayta oladilar.
O’qitish usllari :	Bahs munozara,,tahlil,tushuntirish.
O’qitish vositalari:	Proektor,tarqatma materiallar,pinbort texnikasi,grafik organayzerlar,doska, skotch, bo’r.
O’quv faoliyatini tashkil etish shaklarli:	Individual,jamoaviy.
O’qitish shart- sharoiti:	fan xonasi
Qaytar aloqaning usul va vositalari	Og’zaki so’rov:Blits savollarga javoblar.

16.2 Nutq nuqsonlarini tasniflash

mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining texnologik haritasi.

Faoliyat bosqichlari.	Faoliyat mazmuni.
	O’qituvchi.	O’quvchi.
I Kirish bosqichi. (15 daq.)	Tashkiliy boshlanish 1.1.O’quvchilar bilan salomlashadi. 1.2.O’quvchilarni va auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi. 1.3.Yo’qlama qiladi. O’quv faniga olib kirish. 1.4.Mavzu rejasi bilan tanishtiradi va undagi mavzularning o’zaro aloqasini yoritadi, ularga qisqa tavsif beradi. 1.5.Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni(1-ilova) mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi. Maqsad va vazifani belgilanishi. 1.6.Birinchi o’quv mashg’uloti mavzusi, rejasi, maqsad va o’quv faoliyat natijalari bilan tanishtiradi. 1.7.Mavzuga oid adabiyotlar ro’yhati bilan tanishtiradi.(1-ilova). 1.8.Mashg’ulot guruhli birgalikda o’rganish shaklida o’tkazilishini va baholash mezonlarini ma’lum qiladi. Guruhlarda ishlash qoidasini eslatadi. (2-ilova )	Salomlashadi ,darsga tayyor bo’ladilar Qatnashadilar
II Аsosiy bosqich. (50 daq.)	Tayanch bilimlarni faollashtirish 2.1.O’quvchilarni faollashtirish uchun savol javob o’tkazadi, javoblarni qabul qilai va ular asosida yangi o’quv materialiga olib kiradi. Mashg’ulotiga olib kirish 2.2 O’quvchilarni kichik guruhlarga bo’ladi va “Nutq buzilishi alomatlari” mavzusida davra suhbati o’tkazadi(3-ilova). 2.2 O’quvchilar fikrlarini sharxlaydi va to’ldiradi. 2.3.O`qituvchi va uning mehnati haqida buyuk allomalarning fikrlaridan namunalar keltiradi. 2.3 Mavzuni mustahkamlash va o’zlashtirish darajasini tekshirish uchun ushbu kichik guruhlarga jonlantiruvchi savollar beradi.(4-ilova).	Tanishadilar. Kichik guruhlarga bo’lingan holda o’z fikrlarini bera oladilar. O’z fikrlarini ayta oladilar .
III Yakkuniy Bosqich. (15-daq.)	Mashg’ulotga yakun yasash 3.1.Mavzu bo’yicha yakun qiladi. 3.2.Guruhlarni yozgan fikrlariga ko’ra baholaydi. 3.3.Mustaqil ish uchun topshiriq beradi..	Vazifani yozib oladilar.

Slayd 1


Nutq nuqsonlari tasnifi


Tildagi nuqsonlar

Labdagi nuqsonlar

Tanglaydagi nuqsonlar

Burun bo’shlig’i va halqumdagi nuqsonlar























3

“Nutq nuqsonlarini tasniflash” mavzusida davra suhbati.

-ilova.

Davra suhbati

4-ilova.

Mavzuni jonlantirish uchun savollar
1 Nutqni shakllantiruvchi omillar nima ?

2 Nutq asosiy vazifalar nimalardan iborat ?

3 Pedagogik prifessiogramma nima ?

4 “Nutq nuqsonlari” nima?

5 Ikkinchi signal sistemasining ahamiyati nimada ?

6 Nutq buzilishining xususiyatlarini ayta olasizmi?

16-mavzu: Nutq nuqsonlarini tasniflash

(2soat, nazariy)

Reja:
1. Nutq nuqsonining ta ’rifi

2. Nutq nuqsonlarining kelib chiqish

3. Logopediya fanining metodologik asosi

Tayanch iboralar:

Nutq nuqsonlari , nutq knuqsonlarining kelib chiqish sabablari , organic va funksional nutq nuqsonlari , logopedik yordam

Nutq kamchiliklari kelib chiqish sabablariga ko‘ra logopediya fanida organik va funksional xillarga bo‘linadi.

Organik nutq nuqsonlari nutqiy analizatorning tuzilishidagi kamchiliklarga aloqador bo‘lib, bu analizatorning qaysi bo‘limida shikastlanganiga qarab markaziy yoki periferik turlarga bo‘linadi. Nutq apparatining tuzilishi va faoliyatida turli xil kamchiliklar kuzatilishi mumkin. Shulardan ayrimlarini ko’rib chiqamiz.

TIL NUQSONLARI

1. Tilning nihoyatda katta bo’lishi natijasida “k”, “r”, “1” va boshqa tovushlar noto’g’ri talaffuz etiladi, masalan sirg‘aluvchi tovushlar talaffuzida tish aro sigmatizm kabi nuqson kuzatilishi

mumkin.

2. Uzun, tor til yon sigmatizmiga, ya’ni havo oqimi o'rtadan o’tishi o ‘rniga tilning yon tomonlaridan o’tishi natijasida paydo bo’ladigan talaffuz kamchiliklariga olib kelishi mumkin. Tilning tor, uzun bo’lishi “R”, “T”, kabi tovushlarning noto'g’ri talaffuz etilishiga ham sabab boiishi mumkin.

3. Til xaddan tashqari kalta bo’lsa, uni tanglay bilan birikishi natijasida paydo bo’ladigan tovushlar (r, s, sh, l)ni noto'g’i talaffuz etilishiga olib kelishi mumkin,

4. Tilning tug’lishdan bo’lmasligi. Bunday hollarda kishi gapira olmaydi, so ‘zlarini mutlaqo tushunib bo’lmaydi.

LABDAGI NUQSONLAR

Tovushlami to'g’ri talaffuz etishda lablar xam faol ishtirok etadi.

1. Labning tug'ma ikkiga bo’linganligi lablangan barcha tovushlar (m, p, b, v, f) noto'g’ri talaffuz etilishiga olib keladi.

2. Lablarning yupqa. kaltaligi natijasida, og ‘iz to'liq yopilmaydigan bo’lsa, bunda lablangan tovushlar noto'g’ri talaffuz etiladi.

3. Lablarning haddan tashqari qalin bo'lishi ularning kam harakat boiishiga olib keladiki, bunda ham barcha lablangan tovushlar noto‘g ‘ri talaffuz etiladi. Yuqori labning kalta va pastki labning qalinligi ham talaffuzga ba’zan ma’lum darajada ta’sir etadi,

TANGLAYDAG1 NUQSONLAR

Tanglay yuqorida aytilgandek, qattiq va yumshoq tanglaydan iborat. Qattiq tanglay tanglayning oldingi, harakatlanmaydigan, passiv qismi. Yumshoq tanglay, y a ’ni tanglay pardasi tanglayning orqa harakatchan, aktiv qismidir. Tanglay tuzilishida quyidagi kamchiliklar kuzatiladi:

1.Tanglay yoriq - bunda og’iz va burun bo‘shliqlari orasi ochiq qoladi, natijada barcha tovushlar manqalanib. burun bilan talaffuz etiladi, tovushlar talaffuzidagi bunday nuqson. jumladan rinolaliya deb ataladi.

2. Yumshoq tanglay kalta. kamharakat - bunda havo oqimi burun bo‘shlig’ga o'tib ketadi

3. Tanglay xaddan tashqari baland turadi. tor boladi - bunda til va tanglay birikishi natijasida hosil bo'ladigan tovushlar. masalan, “R”, “L” kabi tovushlar noto’g ‘ri talaffuz etiladi.

4. Tanglay haddan tashqari past turadi. yassi bo’ladi, bunda ogiz bo‘shlig‘i o ‘zining rezonatorlik funksiyasini. ya’ni ovoz kuchaytirib berish vazifasini to’liq bajara olmaydi.

BURUN BO‘SHLIG‘1 VA HALQUM NUQSONLARI

Og‘iz hamda burun bo'shliqlari nutqni kuchaytirib beradigan rezonatorlik funksiyasini bajaradi. Yumshoq tanglay pastga tushganda havo oqimi burun bo’shlig’iga o'tadi. Havo oqimi burun bo‘shlig‘idan o ‘tishi natijasida ovoz kuchayadi va ma’lum tusga, tembrga kiradi. Burun va halqumda turli xil shishlar bo’lishi. burun to’sig‘ining xaddan tashqari qiyshayib qolishi, bodomcha bezlarining shishi, allergik holat, xronik tumov va boshqalar ham manqalanib gapirishiga (yopiq rinolaliya) olib kelishi mumkin,

JAG’ VA TISHLARDAGI NUQSONLAR

Og’iz bo'shligining kengayishi va torayishi pastki jag’ning harakatiga bog’liq. Unli tovushlar talaffuzida pastki jag’ tushiriladi, undosh tovushlar talaffuzida esa ko’tariladi.

Jag" nuqsonlariga progeniya, prognatiya, yuqori va pastki jag’lar jipslashganida ulardagi oldingi, yon tishlarning noto’g’ri holatda, orasi ochiq bo'lib turib qolishi, ya’ni noto’g’ri prikus kiradi. Progeniya (grekcha pro - oldinda, genpon - iyak) pastki jag’ning bir-biriga tegmasligi, jipslashmay qolishi, prognatiya (grekcha pro - oldinga, gnatos - jag4) yuqori jag’ning oldinga keskin chiqib turishi natijasida tishlar qatorlarining bir-biriga tegmay oldinma-keyin turishidir. Bu turdagi nuqsonlar tufayli talaffuz vaqtida tovush, masalan, tishlar orasidan sirg'alib chikish o’rniga, to’siqqa uchramay chiqadi.Tishlarning siyrak, qiyshiq bo’lishi ham talaffuzga ta’sir

Ko’rsatishi mumkin, Bunday xollarda havo oqimi tishlar orasidan chiqib tovush xushtak aralash talaffuz etiladi.

Funksional nutq nuqsonlarida analizator tuzilishida o ‘zgarishlar kuzatilmaydi. Noto‘g‘ri

tarbiya ota-ona, tarbiyachi yoki o‘qituvchi nutqidagi kamchiliklarga taqlid etish natijasida yoki noo‘rin reflekslaming mustahkamlanib qolishi funksional nutq nuqsonlariga sabab bo'lishi mumkin. Funksional nuqsonlar nerv jarayonlari o ‘rtasidagi muvozanatning buzilishi, analizator faoliyatidagi boshqa kamchiliklardan kelib chiqishi ham mumkin. Nutq analizatori qaysi bo‘limining o ‘zgarib qolganiga qarab funksional nutq nuqsonlari ham markaziy yoki periferik harakterda bo‘ladi.

Logopediya fani surdopedagogika va tiflopedagogikalar ichidan ajralib, XIX asming ikkinchi yarmida tibbiy fanlarning alohida bir oqimi bo‘lib vujudga keldi. Nutq nuqsonlarini asosan shifokorlar tuzatishar edi, biroq «davolash» ishlari yaxshi natija bermas edi. Nutqiy kamchiliklarning ayrim belgilari nuqson sifatida o ‘rganilar edi. Nutq komponentlari, nutqning sistemali tuzilishi haqidagi ma’lumotlar o ‘sha davrlarda hali bo‘lmaganligi tufayli, nutq

kamchiliklarini o ‘rganish, aniqlash, bartaraf etish usullari ham noto‘g ‘ri belgilangan. Asosan mexanik mashqlardan foydalanilar edi. Hozirgi kunda logopediya fani pedagogik va psixologik, tibbiy, lingvistik fanlar asosida, shularga tayangan holda rivojlanib bormoqda.

Bir qator tibbiy fanlarni chuqur o ‘rgangan maxsus mutaxassis pedagog (logoped) to‘g ‘ri nutqni tarbiyalaydi. Shifokor esa logoped bolaga anamnez tuzadi, uning diagnozini aniqlaydi, kerak bo‘lsa dorilar bilan davolashni tavsiya etadi. Logopedik amaliyotda, eshitish organlaridagi kamchiliklar psixikasiga ta ’sir etgan bolalar ko‘p uchrab turadi. Bunday bolalarni eng

avvalo otoloringolog tekshirib, ularga tibbiy xulosa chiqarmog’I lozim. Shundagina logoped bunday logopatlar bilan ishni to‘g’ri olib borishi mumkin.

Mavzu yuzasidan savollar:

1 Nutq nuqsonlari elib chiqishiga ko’ra turlarini ayting.

2. Organik nutq nuqsonlari turlari haqida ma’lumot bering

3. Funksional nutq nuqsonlari kelib chiqishiga nimalar sabab bo’ladi?

4. Nutq nuqsonlarini bartaraf etish ishlarini kimlar olib boradi?

YO’RIQLI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi__________________________________________________________________________
O'quv amaliyoti nomi_______________________________________________________________________
Mavzu _________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Maqsad_________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________
№ Bajariladigan ishlar mazmuni Moslamalar, asboblar va hom-ashyolar Eskizlar, chizmalar, rasmlar Bajarish tartibi 1 2 3 4 5

17	Og’ir nutq nuqsonlari

17.1 O’quv mashg’ulotining ta’lim texnologiyasi modeli

Vaqti :80 minut	O’quvchilar soni: 25-30 nafar
O’quv mashg’ulotining shakli va turi.	Amaliy –bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirish bo’yicha o’quv mashg’uloti.
O’quv mashg’ulotining rejasi:	1.Og’ir nutq nuqsonli bolalar uchun tashkil etilgan muassasalar va ularning faoliyati. 2.Bunday muassasalardagi ta’lim va tarbiyaning mazmuni, vazifalari.
O’quv mashgulotining maqsadi: Og’ir nutq nuqsonlari haqida bilimlar shakllantirish..
Pedagogik vazifalar: - Motor nuqsonli bolalar uchun tashkil etilgan muassasalar va ularning faoliyati haqida ma’lumot berish; - Bunday muassasalardagi ta’lim va tarbiyaning mazmuni, vazifalari haqida tushuntirish;	O’quv faoliyatining natijalari: - Motor nuqsonli bolalar uchun tashkil etilgan muassasalar va ularning faoliyati haqida tushunchalar aytib bera oladilar; - Bunday muassasalardagi ta’lim va tarbiyaning mazmuni, vazifalari to’g’risida so’zlab beradilar;
O’qitish usullari :	Davra suhbati,nima uchun,BBB,tushuntirish.
O’qitish vositalari:	Proektor,tarqatma materiallar,grafik organayzerlar,doska bo’r.
O’quv faoliyatini tashkil etish shakllari:	Individual,jamoaviy.
O’qitish shart- sharoiti:	fan xonasi
Qaytar aloqaning usul va vositalari:	Og’zaki , blits savollar.

17.2. Og’ir nutq nuqsonlari mavzusi bo’yicha o’quv mashg’ulotining texnologik haritasi.

Faoliyat bosqichlari.	Faoliyat mazmuni.
	O’qituvchi.	O’quvchi.
I Kirish bosqichi. (15 daq.)	Tashkiliy boshlanish 1.1.O’quvchilar bilan salomlashadi. 1.2.O’quvchilarni va auditoriyani mashg’ulotga tayyorligini tekshiradi. 1.3.Yo’qlama qiladi. O’quv faniga olib kirish. 1.4.Fan miqyosida bajariladigan uslubiy va tashkiliy ishlar xususiyatlarini tushuntiradi. 1.5.Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni(1-ilova) mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi. Maqsad va vazifani belgilanishi. 1.6. Tarbiya ijtimoiy hayot hodisasidir. Tarbiyaning kelib chiqishi, tarixiyligi mavzusi va rejasini o’quvchilarga tanishtiradi.	Salomlashadilar. Tushunadilar
II Аsosiy bosqich. (50 daq.)	Tayanch bilimlarni faollashtirish 2.1. Mavzuni o’tgan dars bilan bog’lash uchun blits so’rov o’tkazadi. O’quv mashg’ulotiga olib kirish 2.2. Mavzuni slaydlar orqali tushuntiradi. (1-ilova). 2.3. Mavzuning har bir rejasini tushuntiradi 2.4 O’quvchilarni kichik guruhlarga bo’ladi va Maxsus muassasalarda tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi yuzasidan davra suhbati tashkil qiladi .(2-ilova) 2.5. Suhbatni nazorat qiladi, boshqaradi va fikrlarni to’ldiradi. 2.6 O’quvchi faolligini oshirish uchun “Nima uchun “ usulidan foydalanadi..(3-ilova).	Savollarga javob beradi Kichik guruhlarga bo’lingan holda o’z fikrlarini bera oladilar. Mustaqil fikrlarini bildira oladilar.
III Yakkuniy Bosqich. (15-daq.)	Mashg’ulotga yakun yasash 3.1.Mavzu bo’yicha yakun qiladi. 3.2.Faol qatnashgan o’quvchilarni baholaydi. 3.3.Mustaqil ish uchun topshiriq beradi..	Savol Topshiriqni yozadilar.

Yangi o’quv materialini slaydli taqdimoti (lavha )

S

Tarbiya jarayonining bosh natijasi har tomonlama rivojlangan , barkamol avlod –yangi jamiyat qurilishida faol ishtirok eta oladigan shaxsni shakllantirishdan iborat
layd-1



Tarbiya ikki tomonlama xarakter kasb etadi, ya’ni tashkil etish va rahbarlik, shuningdek, shaxsning faol ishtirokini ham o’z ichiga oladi


Tarbiya jarayoni asosida shaxs shakllanishining ijtimoiy maqsadlari bilan bog’liq holda tarbiyachi va tarbiyalanuvchining o’zaro aloqasini ta’minlaydigan tarbiyaviy munosabatlar tizimi yotadi


2-ilova
F
“O’g’ir nutqiy nuqsonli bolalar uchun tashkil etilgan MTM larda olib borilaigan ishlar samaradorligi“sozlariga munosabatingiz ?

F-fikringizni ayting

S-sababini tushuntiring

M-misollar keltiring

U-umulashtiring