Marketing darslik

1.4 - rasm. Ijtimoiy axloqiy marketing konsepsiyasiga ta‟sir etuvchi 
omillar 
Marketingni o‘zaro aloqaviy konsepsiyasi
ning asosiy g„oyasi 
xaridorlar bilan boshqa oldi-sotdi jarayoni qatnashchilari o„rtasidagi 
munosabatlar (kommunikatsiya)dan tashkil topadi. Marketingni o„zaro 
aloqasi 
samarali 
kommunikatsiya, 
shaxsiy muloqotlar ahamiyatini 
oshiradi. Marketingni o „zaro aloqasi kommunikatsiyani kengroq jihatda–
kompaniya bilan uning sheriklari o„rtasidagi daromad olib keluvchi 
hohlagan o„zaro aloqasi sifatida ko„radi. 
Savdo, keyinchalik sanoatda marketingni faol qo„llanish jarayoni 
o„tish davri iqtisodiyotining xususiyatlari bo„lib hisoblanadi. Marketing 
evolyutsiyasi 
marketing 
konsepsiyasini, 
shaklini 
va 
elementlarini 
Jamiyat manfaatlari 
(umuminsoniy qadriyatlar) 
Xaridor ehtiyojlari 
Firma foydasi 
(foyda) 

---

20 
o„zgarishi bilan kuzatiladi. Quyida marketing evolyutsiyasini nazariy 
asoslari, uslublari, qo„llash sohalari bilan tanishib chiqamiz (1.3-jadval). 
1.3-jadval 
Marketing evolyutsiyasi ilm sifatida 
Yillar 
Nazariy asoslari 
Uslublari 
Qo„llash sohasi 
1900-
1950 
yillar 
Tovar haqida o„rganish, 
taqsimlashga mo„ljal 
olish, sotish va eksport 
nazariyasi 
Kuzatish, xaridni va 
sotishni tahlil kilish, 
ehtimollarni hisoblash, 
iste‟mol paneli 
Ommaviy tovar ishlab 
chiqarish, qishloq 
xo„jaligi tarmog„i 
1960 yil 
Sotish haqida o„rganish, 
tovarga, sotish hajmiga 
mo„ljal olish, 
distribyuterlik nazariyasi 
Motivlar tahlili, 
faoliyatni tadqiq qilish, 
modellashtirish 
Iste‟mol vositalari 
iste‟molchilari 
1970-yil 
Qaror qabul qilish va 
xulq-atvorni ilmiy 
asoslari 
Faktoring, diskriminant 
tahlil, matematik 
uslublar, marketing 
modellari 
Ishlab chiqarish 
vositalari va iste‟mol 
vositalari iste‟molchilari 
1980-
1990 
yillar 
Holatli tahlil, menejment 
funksiyasi sifatida 
marketing haqida 
o„rganish, raqobatni tahlil 
nazariyasi, ekologiya 
asoslar, strategik 
marketing 
Pozitsiyalashtirish, 
klaster tahlil, 
iste‟molchilar 
tipologiyasi, ekspertiza, 
sabab-oqibat tahlili 
Iste‟mol vositalari, ishlab 
chiqarish vositalari, 
xizmat sohasi, foyda 
ko`rmaydigan 
tashkilotlar 
iste‟molchilari 
1990 
yildan shu 
davrgacha 
Tadbirkorlik quroli va 
funksiyasi sifati 
marketing haqida 
o„rganish, bozor 
tarmoqlari nazariyasi, 
kommunikatsiya va 
o„zaro ta‟sir nazariyasi, 
ijtimoiy va ekologik 
samaraga mo„ljal olish 
Pozitsiyalashtirish, 
klaster tahlil, 
iste‟molchilar 
tipologiyasi, 
raqobatchilar va 
iste‟molchilarni xulq-
atvori modellari, 
benchmarketing, o„yin 
nazariyasi 
Ishlab chiqarish 
vositalari, iste‟mol 
vositalari, xizmat 
sohasi, foyda 
kurmaydigan 
tashqilotlar, davlat 
tadbirkorligi sohasidagi 
iste‟molchilar 
Marketing konsepsiyasi - bu boshqaruv falsafasidir. U esa, tovar 
ishlab 
chiqaruvchilarga 
iste‟molchilarning 
ehtiyojlarini 
qondirish 
natijasida foyda olishlari uchun yordam beradi. 
Buning uchun har kuni va uzoq muddat davomida:
tadbirkorlik faoliyatini faollashtirishga; 
bozorga ta‟sir ko„rsatishga; 
iste‟molchilarning maqsadli guruhlariga; 
bosh strategik maqsadlarga e‟tiborni jalb etish lozim. 

---

21