Markaziy osiyo davlatlari chegaralarining xalqaro huquqiy jihatlari

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 55
masalalarini ko'taradi, balki asosiy etnik muammolarni hal qilishni ham talab qiladi, 
chunki har bir davlatda yangi O'rta Osiyoning turli tomonlarida katta diasporalar 
davlatlardagi anklav qo'shimchalari sifatida yashaydilar. Natijada chegaralar etnik 
ziddiyatlarga delimitatsiya qilinadi. Markaziy Osiyoning yangi davlatlarining shaffof 
chegaralari kontrabanda, giyohvand moddalar savdosi, kengaytirilgan noqonuniy 
migratsiya milliy xavfsizlikka putur yetkazadigan eshikka aylandi (Sanginov, 2016).
Markaziy Osiyo mamlakatlarining o'zaro chegaralaridagi mojarolar va 
chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish jarayoniga kelsak, shuni ta'kidlash 
kerakki, asosiy qarama-qarshiliklar XX asrning 20-30-yillarida chegaralarni 
belgilashning quyidagi xususiyatlarida o’z aksini topdi: (Sharipov, 2004): 
- Ittifoq respublikalarining chegaralarini milliy etnik va madaniy xususiyatlarini hisobga 
olmagan holda belgilashning imperativ ma'muriy usullarining ustunligi; 
- chegarani soddalashtirishga chaqirish va shu bilan qo'shni davlatlardan qo'shimcha 
hududlarni tortib olish imkoniyatini yaratish; 
- qo'shni davlatlarga hududiy da'volarni ilgari surish uchun bundan foydalanishni 
davom ettirish uchun chegaralarning aniq belgilanmaganligi. 
Mintaqadagi davlatlar o'rtasidagi bunday murakkab munosabatlarning og'ir 
sabablaridan biri bu aholining rang-barang etnik va diniy tuzilishidir. Buning sababi 
1924 yildagi milliy va hududiy delimitatsiyaga bog'liq, chunki etnik va davlat 
chegaralarining mos kelmasligi mintaqadagi boshqa titulli etnik guruhlarning yirik 
jamoalari barcha respublikalarda yashashiga olib keldi (Ignatev, 2006). 
Xulosa qilib aytganda, davlat chegaralarini o'rnatishning bir qator xususiyatlariga 
va ularning Markaziy Osiyo mintaqasidagi hozirgi holatiga e'tibor qaratish lozim. 
Birinchidan, Sovet Ittifoqi qulaganidan keyin shakllangan respublikalarning 
vorisiyligiga e'tibor nafaqat Sovet davri davlat chegaralari ustidan nazorat merosiga, 
balki Markaziy mustaqillik davrida xalqaro munosabatlar an'analariga ham qaratiladi. 
Masalan, Qozog'iston o'z davlatchiligini tiklashga intilib, bir qator chegara mojarolarini 
hal qilishda Rossiya imperiyasiga qo'shilishidan oldin qo'shni davlatlar bilan tuzgan 
shartnomalarini hisobga oladi. 
Ikkinchidan, O'rta Osiyo davlatlari o'rtasidagi o'zaro mustaqillikdan so'ng chegara 
mojarolarining aksariyati SSSR tarkibida Ittifoq respublikalarining chegaralarini 
o'rnatishdan kelib chiqadi. Shunday qilib, chegaralarni o'rnatishda ko'pincha madaniy, 
etnik, tarixiy, milliy manfaatlar hisobga olinmagan.
Uchinchidan, muammo qo'shni davlatlarning ko'p sonli milliy ozchiliklari 
yashaydigan qo'shni davlatlar hududidagi etnik anklavlarning ko'p qismida joylashgan. 
Bularning barchasi siyosiy qarama-qarshiliklar xavfini kamaytirish uchun siyosiy 
muloqotni davom ettirish va mintaqadagi davlat chegaralari muammosini hal qilish 
yo'llarini izlash zarurligini keltirib chiqaradi. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, bugungi 
kunga kelib chegaralarni belgilash muammosi ham dolzarb bo'lib qoldi. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2