Марказий банк унинг вазифалари ва функциялари

Давлатнинг олтин-валюта захираларини бошқариш функцияси
Марказий банк давлатнинг олтин, қимматбаҳо металл ва валюта захираларини бошқаради. Давлатнинг расмий олтин-валюта захиралари халқаро ҳисоб-китобларда активлар захираи, ҳисоб-китоблар бўйича давлатнинг кафолатли cyғypтa фонди сифатида намоён бўлади. Одатда, мамлакат олтин захираларининг асосий қисми Марказий банк ихтиёрига берилган бўлади. Баъзи давлатларда олтин захиралар Молия вазирлиги ихтиёрида бўлиб, Марказий банк олтин билан боғлиқ операцияларни олиб боради.
Марказий банклар мамлакат валюта захираларини ўзида йиғади ва бу захиралар халқаро ҳисоб-китобларни амалга ошириш, тўлов баланси тақчиллигини қоплаш ва мамлакат миллий валютаси курсининг барқарорлигини таъминлаш учун ишлатади.
Марказий банк орқали давлатнинг иқтисодий сиёсати, янада аниқроғи давлатнинг пул-кредит сиёсати олиб борилади. Марка­зий банкнинг пул-кредит сиёсати давлатнинг иқтисодни бошқариш сиёсатининг бир қисми бўлиб, муомаладаги пул массаси, кредит ҳажми, фоиз ставкалари даражасини ва бошқа пул муомаласи ва ссуда капитали бозори кўрсаткичларининг ўзгариши билан боғлиқ бўлган чора-тадбирлар йиғиндисидан ташкил топади.
Пул-кредит сиёсатининг асосий мақсади миллий валюта барқарорлигини таъминлаш, валюта курси ва фоиз ставкаларини оқилона ўрнатиш асосида инфляция суръатларини камайтириш, кредитдан фойдаланишнинг самарадорлигини ошириш ва иқтисодиётнинг барқарор ўсишини таъминлашдан иборат.
Пул-кредит сиёсати икки йўналишда олиб борилиши мумкин. Биринчи йўналиш – кредит экспанцияси бўлиб, бу сиёсат пул-кредит эмиссиясини рағбатлантириш йўли билан олиб борилади, яъни ишлаб чиқарши суръатлари тушиб кетган ҳолда, коньюнктурада ривожланишга эришиш мумкин. Иккинчи йўналиш – кредит рестрикция сиёсати бўлиб, у иқтисодий ўсиш даврида пул-кредит эмиссиясининг қисқаришига асосланади. Марказий банк «тор» ва «кенг» маьнода пул-кредит сиёсатини олиб бориши мумкин. «Тор» сиёсатда валюта бозорида инвести­ция, ҳисоб ставкаси ва қисқа муддатли кредитлар бўйича фоиз ставкаларига таъсир қилувчи бошқа инструментлар ёрдамида ва­люта курси мақбуллилигига эришиш тушунилади. «Кенг» сиёсатда муомаладаги пул массасига таъсир қилиш орқали инфляцияга қарши кураш олиб бориш тушунилади. Пул-кредит сиёсатининг халқаро жиҳатлари валюта курси, валюта захиралари ва тўлов баланси каби масалаларнинг ечимига қаратилган бўлади. Марказий банк рухсат этилган инструментлар ёрдамида пул муомаласини бошқариб боради. Марказий банкнинг пул-кредит сиёсатининг асосий инструментлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:
– минимал мажбурий захира меъёрларини ўрнатиш;
– фоиз (дисконт) сиёсати;
– тижорат банкларини қайта молиялаштириш, очиқ бозор сиёсати;
– таргетирлаш ва бошқалар.
Муомаладаги пул массасининг ҳажмини, банкларнинг ликвидлилигини мувофиқлаштириш ва инфляция суръатларини тушириш мақсадида Марказий банк тижорат банклари учун мажбурий захиралар меъёрини ўрнатиб бериш сиёсатини амалга оширади. Пул муомаласини мувофиқлаштиришнинг бу усули биринчи бўлиб 1913 йилда АҚШда қўлланилган. Минимал захиралар бу тижорат банклари ресурсларининг Марказий банкда мажбурий сақланиши зарур бўлган қисмидир. Мажбурий захира миқдори тижорат банкининг четдан жалб қилинган ресурсларига нисбатан фоизда белгиланади. Бу захира бевосита банкларнинг кредитлаш имкониятини чегараласа-да, уларнинг минимал ликвидлилигини таъминлаш омили бўлиши мумкин.
Минимал захира меъёри жамғарма турига, унинг ҳажмига, банкнинг жойлашиш ўрнига боғлиқ бўлган ҳолда турли мамлакатларда турлича бўлиши мумкин. Мавжуд манбалар шуни кўрсатади, масалан, Японияда минимал захиралар ставкаси 2,5% ни: АҚШда– 12% ни, Германияда– 12,1% ни, Португалияда– 17% ни, Узбекистонда 15% миллий валютада ва хорижий валютда 8% ни ташкил қилади.
Марказий банк томонидан захира миқдори баъзи бир омилларни ҳисобга олган ҳолда ўзгартирилиши мумкин.
Марказий банкнинг ҳисоб (дисконт) сиёсатининг моҳияти шундаки, у тижорат банклардан векселларни сотиб олади. Айтайлик, мол сотиб олувчи корхонанинг етказиб берилган мол (товар, хизмат ва ҳ.қ)ларнинг ҳақини тўлаш учун маблағи етарли бўлмаса, у товар учун тўловни маълум вақт ўтгандан кейин амалга ошириши тўғрисида вексель бериши мумкин. Мол сотувчи корхонага пул маблағлари зарур бўлган вақтда у векселни ти­жорат банкига сотиши мумкин. Тижорат банки векселни сотиб олганда унда кўрсатилган суммадан кам суммага (маълум фоиз ушлаб қолган ҳолда) сотиб олади. Зарур бўлганда, тижорат банки векселни Марказий банкда ҳисобга қўйиши мумкин. Бу ҳолда Марказий банк ҳам ўз фойдасига маълум фоиз – ҳисоб ставкаси ушлаб қолиши мумкин. Марказий банкнинг ҳисоб ставкаси тур­ли давлатларда ҳар хил – 5% дан 15% гача бўлиши мумкин. Ти­жорат банклари векселларни сотиб олишда Марказий банкнинг ҳисоб ставкасига таянадилар. Марказий банкнинг ҳисоб ставкаси тижорат банклари ўрнатадиган ҳисоб ставканинг энг паст чегараси ҳисобланади. Одатда, тижорат банкларининг ҳисоб ставкаси Марказий банкнинг ҳисоб ставкасидан юқори (0,5 дан – 2% га­ча) бўлади.
Тижорат банкларининг қайта молиялаштириш сиёсати бу тўғридан-тўғри кредитлаш, векселларни ҳисобга олиш, қимматбаҳо қоғозларни гаровга олган ҳолда кредитлар бериш ва кредит аукционларни ўтказиш йўли билан амалга оширилади. Бундан келиб чиққан ҳолда Марказий банкнинг қайта молиялаштириш операцияси қуйидаги усулларда олиб борилиши мумкин:
– тижорат банкларининг ихтиёридаги векселларни ҳисобга олиш йўли билан кредитлаш;
– тижорат банклари ихтиёридаги қимматбаҳо қоғозларни гаровга олиш йўли билан кредитлар бериш. Бундай кредитлар ломбард кредитлар дейилади. Уларнинг фоиз ставкалари ломбардли фоиз ставкалар деб юритилади. Жаҳон амалиётида ломбард бўйича (фоиз ставкаси доимо ҳисоб ставкасидан 1-2% юқори бўлади;
– тўғридан-тўғри кредит бериш усули. Кредит ташкилотлари фаолиятида молиявий қийинчиликлар бўлган ҳолларда улар Марказий банкка кредит олиш учун мурожаат қилиши ва Марказий банк кредитидан фойдаланиши мумкин. Қайта молиялаштиришнинг асосий мақсади пул муомаласи ва кредит муносабатларининг ҳолатига таъсир кўрсатишдан иборат. Қайта молиялаштириш сиёсатини олиб бора туриб Марказий банк охирги кредитор сифатида майдонга чиқади.
Ўзбекистон Республикасида Марказий банк ўрнатган қоидаларга асосан, қуйидаги активларни гаровга олган ҳолда 3 ойгача бўлган муддатда кредитлар бериши мумкин:
– олтин, чет эл валютаси, халқаро захиралар тоифасига кирувчи валюта бойликлари ва бошқа бойликлар;
– давлатнинг қарз мажбуриятлари ва давлат томонидан кафолатланган бошқа қарз воситалари.
Марказий банкда депозитга ўтказилган ва унинг депозитарийси учун мақбул бўлган, харид қилиниши ва сотилишига рухсат берилган ва Марказий банк улар билан ушбу қонун доирасида бошқа хил операциялар ўтказиши мумкин бўлган активлар, тўланишига банклар кафолат берган тижорат векселлари асосида кредитлар бериши мумкин.
Очиқ бозор сиёсати деганда, марказий банкнинг очик бозорда кимматбаҳо қоғозларни ўз ҳисобидан сотиб олиши ва сотиши тушунилади. Марказий банкнинг очиқ бозор сиёсати асосан хазина мажбуриятларини, саноат компаниялари ва банкларнинг облигацияларини, Марказий банкда ҳисобга олинган тижорат векселларини сотиш ва сотиб олиш орқали амалга оширилади. Марказий банкнинг очиқ бозор сиёсати орқали банк тизимининг ва алоҳида олинган тижорат банкларнинг ўз захиралари миқдори оширилиши (aгap қимматбаҳо қоғозлар сотиб олинса) ёки камайтирилиши (агар қимматбаҳо қоғозлар сотилса) мумкин. Очиқ бозор сиёсати орқали Марказий банк кредит баҳосининг ўзгаришига эришиши мумкин. Бу эса, ўз навбатида, пулга бўлган талабнинг ўзгаришига олиб келади. Одатда, Марказий банк бу сиёсат орқали ортиқча пулларни муомаладан олади ва пул муомаласини мувофиқлаштириш бўйича актив пул-кредит сиёсати олиб боради.
Жаҳон амалиётида Марказий банкнинг, очиқ бозор сиёсатида асосий ўринни давлатнинг қисқа муддатли мажбуриятлари билан бўладиган операциялари эгаллайди. Бу фаолият АҚШда, Германияда яхши йўлга қўйилган. Бундан ташқари, Германияда Немис Федерал банки пул-валюта сиёсатини тартибга солиш учун очиқ бозорда қуйидаги қимматбаҳо қоғозларни бозор ставкасида сотиши ва сотиб олиши мумкин:
– Федерал банк билан битим шартларига яровчи векселлар;
– Федерал банк томонидан лойиқ деб топилган бошқа қарз мажбуриятлари.
Федерал банк очиқ бозорда қарз мажбуриятларини эмитентнинг ўзидан сотиб ололмайди. Бу ҳолда шартнома очиқ бозор сиёсати эмас, аксинча кредитлаш бўлиб қолади.
«Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида»ги Қонуннинг 25-моддасига асосан Марказий банк ўзи чиқарган қимматли қоғозларни, шунингдек, қарз мажбуриятларини очиқ бозорда сотиш ва сотиб олиши мумкин. Марказий банк бюджетни молиялаштириш учун очиқ бозорда операциялар олиб бориш, қимматбаҳо қоғозларни биринчи жойлаштиришда уларни сотиб олишга ҳақли эмас.
Марказий банкнинг очиқ бозорда олиб борадиган операция-лари қуйидаги хусусиятлар бўйича фарқланади:
– битим шарти бўйича: нақд пулга ёки қайта сотиш мажбу-рияти билан маълум муддатга сотиб олиш (РЕПО операцияси) билан боғлиқ операциялар;
– битим объектлари бўйича: давлат ёки акционер жамиятлари қимматбаҳо қоғозлари билан бўладиган операциялар,
– битим муддати бўйича: қимматли қоғозлари билан қисқа муддатли (3 ойгача) ва узоқ муддатли (1 йил ва ундан ортиқ) операциялар,
– операциялар ўтказиш доирасига қараб: банк тизими доирасида ёки нобанк тизим доирасида қимматли қоғозлари билан бўладиган операциялар,
– фоиз ставкаларини ўрнатиш бўйича: Марказий банк ёки бозор томонидан аниқланадиган ставкалар.
Таргетирлаш. Пул массаси ҳажмининг ўзгаришни ўрнатилган усуллар ёрдамида чегаралаш таргетирлаш деб аталади. Таргетирлашда маълум бир даврда пул массаси ҳажмининг тахминий юқори ва паст даражаси белгилаб берилади.
Жаҳон амалиётида пул массаси ҳажмини чегаралашнинг тахминий даражаси қуйидаги мақсадли йўналишлар бўйича белгилаб берилади. Масалан, Францияда бу усул назорат рақамлари, АҚШда депозит шаклида, Японияда истиқбол шаклида белгилаб берилади.
Марказий банк таргетирлашни пул муомаласини мувофиқлаштиришнинг бошқа воситалари билан биргаликда олиб боради. Таргетирлашнинг аҳамияти шундаки, маълум бир даврда ҳақиқатда муомалага чиқарилган пул массасини тахминий бел­гилаб берилган пул массаси билан солиштириш натижасида пул муомаласидаги аҳвол тўғрисида маълумотга эга бўлиш мумкин ва олдиндан зарурий чоралар ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш имкониятига эга бўлиш мумкин. Бу эса ўз навбатида Марказий банк пул кредит сиёсатининг самарадорлигини таъминлайди.
Таргетирлашда фойдаланиладиган кўрсаткичлар пул-кредит сиёсатини олиб бориш анъаналарига, пул муомаласини мувофиқ-лаштириш усулларига боғлиқ бўлади.
Марказий банкнинг навбатдаги функцияларидан бири бу –кредит институтлари фаолиятини мувофиқлаштиришдан иборат. Тижорат банклари фаолиятини Марказий банк томонидан назоpaт қилиниш зарурлиги бозор иқтисодиёти шароитида Марказий банкнинг муҳим мавқега эгалиги билан асосланади. Марказий банк бозор иқтисодиёти шароитида иқтисодиёт билан банк тизими ўртасида воситачи сифатида фаолият кўрсатади. Банк назорати икки мақсадни амалга ошириш учун:
– жамғармачилар манфаатларини ҳар хил мумкин бўлган зарарлардан ҳимоя қилиш,
– таваккалчиликларнинг олдини олиш билан бирга, молиявий бозорнинг барқарорлигини таъминлашга йўналтирилган бўлиши мумкин.
– Марказий банк тижорат банклари фаолиятини назорат қилиш функциясини амалга оширишда қуйидаги вазифаларни бажаради:
– банк фаолиятини олиб боришга лицензиялар бериш;
– банклар ҳисоботларини текшириш;
– жойларда текширишлар ўтказиш;
– банк операцияларини бажаришда меъёрларга риоя қилишни иазорат қилиш.
Банк фаолиятини олиб боришга лицензия (рухсат) бериш орқали Марказий банк ташкил қилинаётган кредит институтининг банк фаолиятини олиб бориш имкониятларини аниқлайди. Кредит ташкилотига лицензия беришда қуйидаги маълумотларга эътибор берилади:
– банкнинг асосий акционерлари;
– бошланғич капиталнинг манбалари;
– банк раҳбар ходимларининг малакаси ва қобилиятининг мос келиши;
– кўрсатиладиган хизмат турлари ва банк стратегияси;
– низом капиталининг миқдори;
– банк активларининг тўғри баҳоланганлиги;
– юзага келадиган таваккалчиликларни қоплаш мақсадида захира фондини ташкил қилиш сиёсати ва бошқалар.
Жаҳон амалиётида 80-йиллардан бошлаб кўпгина банклар инқирозга учраганлиги муносабати билан Марказий банклар тижорат банклари фаолиятини назорат қилиш мақсадида банклар ва уларнинг шўъбалари тўғрисида ҳисоботлар топширишни белги­лаб берди.
Марказий банк тижорат банклари амалга оширадиган операцияларни текшириш, ички аудит ҳолатига баҳо бериш ҳуқуқига эга. Бунда, авваламбор, тижорат банкларининг активлари: кредитлар ва қимматли қоғозлар ҳолати, банкларнинг ликвидлиги ва барқарорлиги текширилади. Текшириш ўтказишдан асосий мақсад:
– банкнинг молиявий ҳолатига объектив баҳо бериш;
– банкни бошқариш сифатига ва унинг раҳбари фаолиятига баҳо бериш;
– банкнинг молиявий аҳволини ва унинг бажарадиган операцияларининг самарадорлигини таьминлаш бўйича чоралар ишлаб чиқиш;
– банк фаолиятининг мавжуд қонунлар ва меъёрий ҳужжат-ларига мувофиқ олиб борилишини таъминлаш ва бошқалардан иборат.
Марказий банк, шунингдек, тижорат банкларининг олиб борадиган операцияларининг меъёр бўйича бажарилишини назо­рат қилиб боради. Бу ҳолда Марказий банк тижорат банклари­нинг қуйидаги кўрсаткичларини текширади:
– банк капиталининг активларига нисбати;
– бир мижозга тўғри келувчи кредитнинг лимити;
– ликвидлилик коэффициенти меъёрларига риоя қилиш;
– фоиз ставкаларининг ўзгариши натижасида даромаднинг ўзгариши ва бошқалар.
Марказий банк давлат банки сифатида фаолият олиб боради ва ҳукуматнинг молиявий маслаҳатчиси ҳисобланади. Бу функцияни бажара туриб Марказий банк давлат ташкилотларига ҳисоб хизматларини кўрсатади ва давлат бюджетининг кассавий ижросини амалга оширади. У давлатнинг хазина тўловларни амалга оширади ва давлатга кредитлар беради. Давлат хазинасидаги бўш пул маблағлари Марказий банкда депозит шаклида сақланади. Марказий банк давлатнинг қисқа ва узоқ муддатли қарзлари бўйича касса хизматини кўрсатади.
Марказий банк тўлов, ҳисоб-китоб муносабатларини ташкил қилиш функциясини бажара туриб, молия тизимининг барқарорлигини таъминлаш, тўлов тизимининг самарали бўлишини таьминлаш, пул-кредит сиёсатини ўтказиш каби масалаларни ҳал қилишни ўз олдига қўяди. Молиявий тизимнинг самарадорлиги, авваламбор, тўлов тизимининг қай даражада ташкил қилинганлигига боғлиқ бўлади. Иқтисоидётда тўлов механизмининг яхши йўлга қўйилиши, банклараро ҳисоб-китобларнинг тўғри олиб борилиши иқтисодиётда тўланмаган қарзларнинг камайишига олиб келишига асос бўлиб хизмат қилади. Тўлов тизимида нақд пулсиз ҳисоб-китоблар шаклларини ривожлантириш, электрон тўловлар тизимини жорий қилиш ва ривожлантириш каби вазифалар амалга оширилади.
Марказий банк валюта курсини бошқариш функциясини бажаради. Марказий банкнинг бу функцияси бозор ивтисодиёти тизимини тартибга солишда acocий ўринлардан бирини эгаллайди. Марказий банкнинг асосий валюта сиёсатига қуйидагиларни киритиш мумкин:
1. Валюта интервенцияси.
2. Девиз сиёсати.
3. Своп операциялари.
4. Девальвация.
5. Ревальвация.
6. Валюта чекловлар сиёсати ва бошқалар.
Валюта интервенцияси деб Марказий банкнинг миллий валю­та курсига таъсир қилиш мақсадида чет эл валютасини сотиш ва сотиб олиш бўйича ўтказадиган операциялари билан валюта бозори фаолиятига аралашувига айтилади. Миллий валюта курсини ошириш мақсадида Марказий банк чет эл валютасини сотади ва аксинча, миллий валюта курсини туширмоқчи бўлганида, у чет эл валютасини сотиб олади. Марказий банк томонидан биринчи валюта интервен-цияси XIX асрдан қўлланила бошланган. XX асрнинг 30- йилларидан бошлаб бу операциялар ривожланган мамлакатларда миллий валюта курсини тушириш ва шу асосда экспортни рағбатлантириш мақсадида қўлланила бошланган. Бреттон-Вудс валюта тизими доирасида валюта интервенцияси ўзгармас валюта курси ва паритетини таъминлаш воситаси сифатида қўлланилган бўлса, ўзгарувчан валюта курси мавжуд бўлган мамлакатларда миллий валюта курсидаги катта ўзгаришларнинг олдини олиш мақсадида қўлланилади.
Марказий банк валюта курсининг барқарорлигини таъминлаш учун маълум миқдорда халқаро тўлов воситалари (олтип-валюта захиралари, СДР, ХВФнинг захира позицияси) захираларига ёки чет эл заёмларига эга бўлиши керак. Валюта захиралари бу давлатнинг Марказий банкдаги валюта захиралари ҳисобланади.
Своп операциялари. Валютавий своп операциялари ва гаров эвазига ссудалар бериш билан боғлиқ валюта операциялари Германия Марказий банкининг валюта сиёсатида кенг қўлланилади. Своп бу банк операцияси бўлиб, валюта маълум муддатга нақд сотилади (сотиб олинади) ва бир вақтнинг ўзида валютавий савдо бўйича қарши битим тузилади. Масалан, Марказий банк тижорат банкларидан своп битими бўйича чет эл валютасини сотиб оладиган бўлса, Марказий банк улар ихтиёрига пул маблағларини маълум даврга бериб қўяди, ва аксинча. Марказий банкнинг ва­люта сиёсатининг муҳим жиҳатларидаи бири шундаки, у орқали кредит инструментларининг ликвидлилигига таъсир кўрсатиш мумкин. Уларнинг ликвидлилигига таъсир кўрсатишнинг муҳим усулларидан бири гаров эвазига ссудалар бериш билан боғлиқ ва­люта операцияларини амалга оширишдир. Ушбу операцияни амалга ошириш учун тижорат банкларига Марказий банкнинг чет эл валютасидаги активларидан вақтинчалик фойдаланиш ҳуқуқи берилади. Активларнинг ўзи эса Марказий банкнинг мулки бўлиб қолаверади ва шу сабабли унга фоиз ҳисоблаб борилаверади. Жаҳон аматиётида, одатда, Марказий банкнинг валюта операцияларининг асосий қисми своп операцияларига тўғри келади.
Девальвация (лотинча сўз бўлиб, қадри тушиш деган маънони англатади) – миллий валютанинг чет эл валютаси ёки бошқа халқаро тўлов воситаларига нисбатан қадрининг тушишини англатади. Олдинги мавзуларимизда таькидлаганимиздек девальвациянинг келиб чиқишига сабаб бўлиб инфляциянинг кучайиши ва мамлакат тўлов балансининг салбий қолдиқка эга бўлиши ҳисобланади. Девальвация сиёсатини мамлакат тўлов балансида аҳвол ёмонлашганда ва импорт оқими кучайганда амалда қўллаш иқтисодиётга ижобий таъсир кўрсатади.
Ревальвация (лотинча сўздан олинган бўлиб, қадри ошиш деган маънони англатади) – миллий валютанинг чет эл валютасига нисбатан қалрининг ошишидир. Ревальвация сотиб олиш қобилияти кучли бўлган валюталар бўйича, масалан, Германия, Швейцария, Япония каби мамлакатларда қўлланилади. Бу мамлакатлар узоқ вақт давомида актив тўлов балансига эга бўлиб келган.
Бу мамлакатларнинг экспорт қудрати юқори бўлиши, инфляция даражасининг пастлиги ҳам ревальвация ўтказишга асос ҳисобланади. Ревальвация девальвацияга нисбатан жаҳон амалиётида камроқ қўлланилади. Ревальвациянинг салбий томонлари ҳам мавжуд. Ревальвация мамлакатнинг экспорт потенциалини камайтириши мумкин. Бунга сабаб ревальвациядан кейин мамлакат товарларининг жаҳон савдо бозорида чет эл валютасидаги нархининг ошишидир. Бу эса мамлакат тўлов балансига салбий таъсир кўрсаташи мумкин. Ревальвация яна ишсизлик муаммосини келтириб чиқариши мумкин. Ревальвацияда чет эл валютасида кредит олган қарз олувчилар ютади. Шу билан бирга, импорт қилувчилар олиб келган товарлари учун арзонроқ чет эл валютасини олиш имконияти туғилади ва импорт учун қулай муҳит юзага келади.
Валюта чекловлари деганда, одатда, чет эл валютаси олтин ва бошқа валюта қийматликлари билан бўладиган операцияларни давлат миқёсида қонун асосида чеклаш тушунилади. Бу чорани амалга оширишдан мақсад тўлов балансининг активлигига ва миллий пул бирлиги курсини қўллаб-қувватлаш ва унинг барқарорлигига эришишдан иборат. Миллий валюта барқарорлигини таьминлаш мақсадида Марказий банк мамлакатга чет эл капитали келиб тушишини таъминловчи чоралар ишлаб чиқади ва амалга оширади.