Мақола ва тезислар номи

Adabiyotlar: 
1. Mulladjanov I.R., Deograficheskoye razvitiye Uzbekistana,T.,1983; 
2. Buriyeva M.R., Rojdayemost V Uzbekistane, T.,1991; 
3. Bo‘riyeva M.R., Demografiya asoslari , T., 2001; 
4. Социология семьи: Учебник / Под ред. проф. А.И. Антонова.- М.: ИНФРА- М, 2005 – 
С. 220 
5. Zila Xitabullovna. Nikohdan tashqari reproduktiv xatti-harakatlar ijtimoiy-demografik 
tadqiqotlar ob'ekti sifatida . Dissertatsiya 2007.
 
ТАЛАБА ЁШЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРГА ТОБЕЛИГИНИ 
ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ 
Мамирова Ф.С. 
ЎзМУ магистранти 
Аннотация:
Ушбу мақолада талаба ёшларнинг ижтимоий тармоқларга тобелигини 
психологик хусусиятлари хақида сўз юритилади.
Калит сўзлар:
стресс, ирсият, вахима, ижтимоий муҳит, ижтимоий-психологик, 
руҳий холат, интеллект, интернет тармоғи, диққатнинг сусайиши. 
Бугун ёшлар ҳаёти ва камолоти билан боғлиқ муаммолар барчада бирдек масъуллик 
ҳиссини ошириш, ўз олдига янги мақсад ва режаларни белгилаб олишда муҳим омиллардан 
бирига айланди. Зеро, Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар 
ташкилоти сессиясидаги сўзлаган нутқларида “Бугун дунё ёшлари сон жиҳатидан инсоният 
тарихидаги энг йирик авлод бўлиб, улар 2 миллиард кишини ташкил этади, афсуски, 
экстремистик фаолият ва зўравонлик билан боғлиқ жиноятларнинг аксарияти 30 ёшга 
етмаган ёшлар томонидан содир этилмоқда”. Бу қатлам вакиллари билан боғлиқ масалалар 
нафақат Ўзбекистон, балки бутун ҳамжамият олдидаги муҳим муаммолардан бири бўлиб 
турганлигини кўрсатмоқда. Ҳозирги кунда бутун дунёда глобаллашув, маданиятлар 
аралашуви жараёни кечмоқда. Бу мураккаб жараён нафақат ёшларга, балки катталар 
дунёқарашига ҳам таъсир этяпти. Бир томондан, ахборот технологиялари кундалик 
ҳаётимизга шу қадар шиддат билан кириб келяптики, буни ҳар қандай рақамларсиз ҳам 
кузатишимиз мумкин. Айни пайтда мамлакатимизда 1500 дан зиёд оммавий ахборот 
воситалари фаолият юритмоқда. Ушбу оммавий ахборот воситалари навқирон авлод 
вакилларининг ахборот маданияти ва мафкуравий иммунитетини шакллантиришга ҳисса 
қўшмоқда. Мамлакатимизда таълим олиш жараёнларига ҳам ахборот коммуникация 
тизимларини жорий қилиш бўйича бир қатор ижобий ишлар амалга оширилди. Хусусан, 
таълим муассасаларини компьютер техникалари билан таъминлаш баробарида таълим 
беришнинг замонавий усулларидан фойдаланиш, барча таълим муассасаларида ахборот-
ресурс марказлари ташкил этилиб, уларда Интернет тизимидан фойдаланиш имкониятлари 
яратиб берилган. Бироқ масаланинг яна бошқа бир тарафи борки, яратилаётган 
имкониятлардан ёшлар қай йўсинда фойдаланаяпти? Бу каби имкониятлар уларнинг камол 
топишига қандай таъсир кўрсатяпти? – деган оғриқли саволлар вужудга келмоқда. Таҳлиллар 
шуни кўрсатмоқдаки, ҳозирги кунда ёшларнинг 90 фоизи асосий ахборот манбаи сифатида 
Интернетга мурожаат қилмоқда. Фойдаланилаётган ахборот воситаларининг катта қисми 
асосан “Telegram” “Twitter”, “Instagramm”, “Facebook”, “Одноклассники” каби ижтимоий 
тармоқлар ва видео, аудио порталларга тўғри келса, маълум бир қисмигина зарарли таъсир 
этмайдиган, илмий, маданий ва маърифий сайтлардан иборатлигини кузатишимиз мумкин. 
Маълумотларга қараганда, бугунги кунда Интернет тармоғида ўз жонига қасд қилишнинг 
осон йўлларини тарғиб қилувчи 9 минг, шаҳвоний мазмундаги 4 мингдан зиёд сайтлар 

---

458 
мавжуд бўлса, 49 фоиз компьютер ўйинлари зўравонлик ва ёвузликни тарғиб қилади. Айни 
вақтда 42 фоиз болалар ва ўсмирлар онлайн тарзида тарқатиладиган порнография таъсирига 
бутунлай тобе бўлиб қолган. Халқаро экспертлар дунё миқёсида 38 фоиз бола зўравонлик 
руҳидаги сайтларга, 26 фоизи миллатчилик характеридаги вебсаҳифаларга мунтазам 
киришини тасдиқлашмоқда.
Ижтимоий тармоқлардан фойдаланиб вақтни ўтказиш нафақат вақтни кетказиш, балки 
психика учун хавфли машғулот ҳамдир. Зеро порталлар турли муаммоларга сабаб бўлиши 
мумкин, масалан, инсон хавотирланиб, ёлғизликни кучлироқ ҳис қила бошлайди. Шу билан 
бирга, ижтимоий тармоқларда вақт ўтказишни яхши кўрувчи кишилар ўзини етарлича 
баҳолай олмайди. Бундан шундай хулоса келиб чиқадики, ҳатто соғлом одамда ҳам ментал 
саломатлик билан боғлиқ муаммолар пайдо бўлиши мумкин. Депрессив ҳолатга мойиллиги 
бўлган инсон учун эса бу ҳақиқий муаммодир. 
Тан олиб гапириш керакки ҳозирги замон ахборот технологиялари даврида ижтимоий 
тармоқлардан кўп фойдаланиш талаба ёшларнинг интеллектуал ривожланишига фақатгина 
ижобий эмас, балки салбий таъсир ҳам ўтказмоқда. Талабалар ижтимоий тармоқлардан 
фақатгина билим ва кўникма олиш учун эмас бошқа мақсадларда ҳам кўп фойдаланишмоқда. 
Талаба ёшлар руҳиятига салбий таъсир кўрсатадиган интернетда мавжуд салбий 
маълумотларга зўравонликни, ахлоқсизликни, беҳаёликни, шафқатсизликни тарғиб этувчи 
маълумотларни ҳамда ўзбек халқининг миллий-маданий қадриятларига зарар етказишга олиб 
келадиган ахборотлар, танишув сайтлари, ижтимоий тармоқлар, блоклар, чатлар каби 
ресурсларни ўз ичига олган хавф-хатарлар киради. Бу хавф-хатарлар эса талаба ёшларни 
қуйидаги ижтимоий-психологик оғишларга олиб келади: 
- ёшларда реал мулоқот кўникмаларини йўқолишига; 
-инсонлараро муносабатлар ривожланишини сусайишига; 
-интернетга қарамлилиги туфайли ёшларнинг ота-оналари ўртасидаги зиддиятларнинг 
вужудга келишига;
- ўқишдаги ўзлаштиришнинг пасайишига ҳамда ўз тенгдошлари ва устозлари билан 
зиддиятга боришига; 
- ўз ўзини қабул қилишини сусайишига; 
- уйқу соатининг камайишига ва стрессга тушишга; 
-диққатнинг давомийлигини камайиши 
Тадқиқотларга кўра бутун дунёда 3 миллиард киши, сайёрада 40 фоиз инсон ва шундан 
2 миллиард ёшлар ижтимоий тармоқлардан фойдаланади. Ижтимоий тармоқларнинг 
кундалик ҳаётимиздаги ўрнини инкор қилиб бўлмайди. Аммо таҳликали жиҳатларига ҳам 
кўз юмолмаймизки, ижтимоий тармоқларда нафақат вақтимиз, балки руҳий соғлигимизни 
ҳам қурбон беряпмиз. Ижтимоий тармоқлар янги ҳодиса бўлгани учун унинг атрофида ҳали 
ҳануз тўлиқ тадқиқотлар олиб боорилмаган. Бироқ бу борада шу кунгача олиб борилган 
ишлар мавжуд. Уларда ижтимоий тармоқларга тобе талаба ёшлар руҳиятидаги салбийт 
ўзгаришлар келтирилиб ўтилган.
Стресс 
Аксарият талабалар кундалик стресс ва ташвишлардан узоқлашиш учун ижтимоий 
тармоқлардан паноҳ топишга уринишади. Бироқ, тақдқиқотлар ижтимоий тармоқлар 
стрессни озайтириш учун эмас, аксинча, руҳий зиқлик ва асабийликни ортириш учун хизмат 
қилишини таъкидлайди. 1800 кўнгилли қатнашган синов тажрибасида, ижтимоий 
тармоқлардан фойдаланадиган аёллар эркаклардан кўра кўпроқ руҳий зиқликка гирифтор 
бўлиши кўрсатган.