Мақола ва тезислар номи

 
(
Rhizoctonia solani
)
 
касалиги Линия 3, Хитой Л-17, Хитой Л-19, Ғ1 – 179, 
Merlin F1, Galimax F1, Visa F1, Tamapa F1, Company l.t.d. NS-181, Company l.t.d. NS-168, 
Company l.t.d. намуналардан хар бир коллекцияда 10 та ўсимликдан 1 баллгача бўлиб, 
касалланиш 10% ни ташкил этди, бошқа коллекцияларга нисбатан касалликка чидамлилиги 
кузатилди. 

---

1-жадвал 
Иссиқхона шароитида қовун нав намуналарини касалликларига таъсири (2020 й) 
№ 
Нав намуналар 
Кўчат 
сони 
Касалликлар 
Илдиз чириши
Фузариоз
Унг шудринг
Бодринг мозайка 
касалланга
н ўсимлик, 
(балл) 
% 
касалланга
н ўсимлик, 
(балл) 
% 
касалланган 
ўсимлик, 
(балл) 
% 
касалланган 
ўсимлик, 
(балл) 
% 
1 
Линия 1 
10 
3 
50 
2 
25 
3 
30 
4 
60 
2 
Линия 2 
10 
3 
45 
4 
55 
4 
55 
3 
40 
3 
Линия 3 
10 
1 
10 
2 
20 
4 
60 
3 
40 
4 
Линия 4 
10 
2 
15 
3 
35 
4 
55 
4 
55 
5 
Линия 5 
10 
2 
20 
3 
35 
3 
30 
3 
40 
6 
Линия 6 
10 
2 
20 
4 
60 
3 
30 
3 
30 
7 
Линия 7 
10 
2 
25 
3 
40 
3 
40 
4 
60 
8 
МЕ 23.06 
10 
3 
45 
2 
20 
3 
40 
3 
40 
9 
Кичкинтой 
10 
2 
25 
3 
40 
3 
30 
3 
40 
1
0 
Л-161 
10 
3 
45 
3 
40 
2 
20 
4 
50 
1
1 
Алтайский 
10 
3 
40 
4 
60 
1 
10 
2 
20 
1
2 
Рохат 
10 
4 
55 
3 
40 
2 
20 
0 
0 
1
3 
Хитой Л-13 
10 
2 
25 
2 
20 
2 
20 
0 
0 
1
4 
Хитой Л-14 
10 
2 
20 
3 
30 
0 
0 
0 
0 
1
5 
Хитой Л-15 
10 
3 
35 
3 
30 
0 
0 
0 
0 
1
6 
Хитой Л-16 
10 
2 
20 
3 
30 
0 
0 
0 
0 
1
7 
Хитой Л-17 
10 
1 
10 
3 
40 
0 
0 
0 
0 
1
8 
Хитой Л-18 
10 
2 
25 
3 
30 
1 
10 
1 
10 

---

1
9 
Хитой Л-19 
10 
1 
10 
2 
20 
0 
0 
2 
20 
2
0 
Хитой Л-20 
10 
3 
45 
2 
20 
1 
10 
1 
10 
2
1 
Л-160 
10 
2 
25 
3 
35 
2 
25 
2 
20 
2
2 
Ғ1 – 179 
10 
1 
10 
3 
30 
2 
15 
4 
40 
2
3 
Л – 161а 
10 
2 
20 
4 
60 
3 
40 
3 
30 
2
4 
Линия – 1а 
10 
3 
35 
2 
20 
3 
40 
2 
20 
2
5 
Merlin F1 
10 
1 
10 
2 
20 
2 
20 
3 
30 
2
6 
Dove F1 
10 
2 
25 
3 
30 
2 
25 
2 
20 
2
7 
Galimax F1 
10 
1 
10 
4 
55 
3 
40 
3 
30 
2
8 
Visa F1 
10 
1 
10 
2 
20 
3 
45 
3 
30 
2
9 
Courier F1 
10 
3 
35 
2 
20 
2 
25 
4 
40 
3
0 
Tamapa F1 
10 
1 
10 
3 
35 
3 
40 
2 
20 
3
1 
Sensation F1 
10 
2 
25 
2 
20 
1 
10 
3 
30 
3
2 
Company l.t.d. NS-181 
10 
1 
10 
2 
20 
4 
55 
3 
30 
3
3 
Company l.t.d. A2 
10 
2 
25 
3 
30 
2 
25 
3 
30 
3
4 
Company l.t.d. NS-168 
10 
1 
10 
3 
30 
1 
10 
2 
20 
3
5 
Company l.t.d. 
10 
1 
10 
2 
20 
2 
20 
1 
10 

---

3
6 
Company l.t.d. REM 
10 
3 
35 
1 
10 
1 
10 
1 
10 
3
7 
Company l.t.d. NS-77 
10 
2 
20 
3 
30 
3 
30 
2 
20 
3
8 
Company l.t.d. NS-2 
10 
3 
40 
2 
20 
2 
20 
2 
20 
3
9 
Dokaro F2 
10 
3 
45 
3 
35 
2 
20 
3 
30 
4
0 
MEL 004 
10 
2 
25 
2 
25 
3 
40 
2 
20 
4
1 
ME 003 
10 
2 
20 
3 
30 
4 
60 
2 
20 

---

166 
Фузариоз сўлиш (
Fusarium oxysporum 
f. sp. 
melonis)
касаллиги Company l.t.d. REM нав 
намунасида 10% гача касаллангани кузатилди ва бошқа коллекцияларга нисбатан 
чидамлилиги аниқланди. 
Тажрибадаги Хитой Л˗14,15,16,17,19 коллекцияларда ун шудринг (
Pseudoperonospora 
cubensis
) билан касалланиши кузатилмади, Алтайский, Хитой Л-18,20, Sensation F1, Company 
l.t.d. NS-168, Company l.t.d. REM, коллекцияларда касалланиш 10% ни ташкил этиб ушбу нав 
намуналар касалликка чидамлилиги кузатилди.
Полиз экинларида кенг тарқалган мозайка касаллиги хисоб китоб ишлари олиб 
борилганда синовдаги қовун нав ва линияларидан Рохат, Хитой Л-13,14,15,16,17, 
коллекцияларда бодринг мозайка касаллиги кузатилмади. Хитой Л-18,20, Company l.t.d, 
Company l.t.d. REM нав намуналарида касаллик 10% гача бўлиб ушбу намуналар касалликка 
чидамлилиги кузатилди. 
 
Фойдаланилган
 
адабиётлар: 
1.
Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 12 февралдаги “Хоразм вилоятида қовун 
етиштириш ҳажмларини янада кўпайтириш чора тадбирлари тўғрисида”ги 114-сонли қарори 
2.
http//www.fao.ru 
3.
Ros M., Hernandes M.T., Gareia C., Belnal A., Pascual J.A. Biopesticide effect of green 
compost against fusarium wilt on melon plants. // j.Appl. Microbiol [KЭ]-2005-98, №4.-Р. 845-854. 
4.
Чумаков А.Е., Минкевич И.И., Власов Ю.И., Гаврилова Е.И. Основные методы 
фитопатологических исследований. – Москва: Колос, 1974.-191с. 
AFSONAK. ( TERMOPSIS (THERMOPSIS R.BR.) ) O’SIMLIGI TURLARI VA 
ULARNING KIMYOVIY TARKIBI 
 
Axmedova N.А. 
Namangan Davlat Universiteti magistranti 
 
Afsonakning bir necha turlari ishlatiladi: nashtarsimon afsanak (Thermopsis lanceolata R.Br.). 
Ketma-ket gulli afsanak (Thermopsis.alterniflora Rgl. et Schmalh), Turkiston afsonaki (Thermopsis 
turkestanica Gand.). Nashtarsimon afsanak ko’p yillik, bo’yi 10-14 sm keladigan o’t o’simlik. 
Turkiston afsonaki bo’yi balandligi, sershoxligi bilan ajralib turadi. Nashtarsimon afsonak 
Qozog’istonda, Ukrainada, Rossiyaning Evropo qismida va O’rta Osiyoda uchraydi. Turkiston 
afsonaki, ketma-ket gulli afsonak G’arbiy Tyanshan tog’larida, Toshkent viloyatining tog’li 
tumanlarida o’sadi va 
mahsulot tayyorlanadi. 
Afsonakning 
urug’i 
tarkibida 2-3% alkaloid 
(sitizin) va boshqa 
moddalar 
bor. 
O’simlikning er ustki 
qismida 
0,5-3,6% 
alkaloidlar (termopsin, 
paxikarpin 
va 
b.) 
mavjud. 
Ushbu 
alkaloidlarning 
farmakologik xossasi balg’am ko’chiruvchi ta’siridir, sitizin alkaloidi esa nafas markazini 
qo’zg’atuvchi ta’sirga ega. O’simlikdan tayyorlangan galenpreparatlari (damlama va qaynatmalar) 
nafas markazini qo’zg’atadi, qusish markazini jonlantiradi. Termopsis yaxshigina balg’am 
ko’chiradi. Chunki bronx shilliq pardasidagi bezlarning ishini kuchaytirib balg’amni suyultiradi, 
kipriksimon epiteliy harakatini tezlashtiradi va balg’am ajralib chiqishini yengilashtiradi. Shu 

---

167 
sababli o’simlikning er ustki qismidan tayyorlangan fitopreparatlar surunkali bronxitlarda keng 
miqyosda ishlatiladi.
O'simlikning tavsifi. Thermopsidis dolichocarpa ketma-ket gulli afsonak - dukkaklilar 
oilasining ko'p yillik o'tlari, filamentli tarvaqaylab ketgan ildizlari, uzunligi 2,5-3,5 m gacha, kuchli 
ko'p boshli ildizpoyalari va ildizpoyalari tizimi bilan yangi havo kurtaklari paydo bo'ladi. Poyasi 
ko‘p, balandligi 30-100 sm, to‘g‘ri, tarvaqaylab ketgan, jingalak, siyrak, biroz chigal sochlar bilan 
qoplangan. Barglar! 4-7 sm uzunlikdagi katta lansolat pufakchalari bilan muqobil, uch qavatli. 
Inflorescence - uzunligi 35 sm gacha bo'lgan apikal raceme, 5 dan 25 gacha gullar. Gullar sariq, 
katta. Meva; -. Qisqa, bosilgan tuklar bilan qoplangan uzun bo'yli elliptik loviya. Apreldan 
maygacha gullaydi. Mevalar avgust oyining boshiga qadar pishadi va shu oyning oxiriga kelib ular 
deyarli maydalanadi.Dorivor xom ashyo alternativ gulli termopsisning havo qismi (o't) bo'lib, undan 
tsiton preparati olinadi. 
O’simlikning nomi. Lantsеtsimon tеrmopsis (Nishtarsimon afsonak) (Термопсис ланцетный) 
- Thermopsis lanceolata R. Br. Oilasi. Dukkakdoshlar Lantsеtsimon tеrmopsis ko’p yillik, bo’yi 10 
- 40 sm ga yеtadigan o’t o’simlik. Ildizpoyasi uzun, kam ildizli bo’lib, undan tik o’suvchi, 
shoxlanmagan yoki kam shoxlangan bir nеchta poya o’sib chiqadi. Bargi panjasimon uch bo’lakli 
bo’lib, poyada qisqa bandi bilan kеtma - kеt o’rnashgan. Gullari sariq, shingilga to’plangan bo’lib, 
kapalakguldoshlarga xos tuzilgan. Mеvasi cho’ziq, pishganda ochiladigan dukkak. Gullari kеtma - 
kеt joylashgan, tеrmopsis lantsеtsimon tеrmopsisdan bo’yining balandligi, sеrshoxligi, barglarining 
kеng ellipssimon bo’lishi bilan farq qiladi. Ushbu tеrmopsisning urug’i silliq, yaltiroq, och - 
qo’ng’ir bo’lib, tuxumsimon yoki buyraksimon shaklda va eni 3 - 4 mm, uzunligi 5 - 6 mm ga tеng 
bo’ladi. Tayyor mahsulot o’simligining еr ustki qismidan (poyasi, bargi va gullardan) va alohida 
urug’laridan iborat. Poya 30 sm gacha uzunlikda, shoxlanmagan. Ba'zan shoxlangan, jo’yakli 
bo’lib, siyrak, yumshoq, oq tuklar bilan qoplangan. Bargi qisqa bandli, uchta plastinkali, ikkita 
qo’shimcha bargli, o’tkir uchli, yuqori tomoni tuksiz, pastki tomoni esa yopishgan tuklar bilan 
qoplangan. Barg bo’laklari cho’ziroq - lantsеtsimon, ingichka uzunligi 30 - 60 mm, eni 5 - 12 mm 
(namlanganda) qo’shimcha barglari lantsеtsimon, barg bandidan uzun va bargidan ikki marta katta. 
Kimyoviy tarkibi. O’simlikning еr ustki tarkibida 0,5 - 3,6 % alkaloid bo’ladi. Tеrmopsis, 
gomotеrmopsin, mеtiltsitizin, paxikarpin, sitizin, anagirinlar o’simlikning asosiy alkaloidlaridan 
hisoblanadi. O’simlikning urug’ida 0,6% gacha sitizin alkaloidi bor. Mahsulot tarkibida 
alkaloidlardan tashqari saponinlar, oshlovchi va shilliq moddalar, efir moyi, 285 mg% askorbin 
kislota hamda tеrmopsilantsin glikozidi bor. 
Ishlatilishi.
Tеrmopsis o’simligidan tayyorlangan 
damlama (nastoy) 1:400 balg’am ko’chiruvchi, sitizin alkaloidi esa nafas markazini qo’zg’atuvchi 
va qon bosimini ko’taruvchi dori sifatida qo’llaniladi.