Мақола ва тезислар номи

Respublikamizda jami iqtisodiy faol aholi ko‘rsatkichi, jumladan, xotin-qizlar
90
 (2007-
2020 yillar kesimida) 
Yillar 
2007 
2008 
2009 
2010 
2011 
2012 
2013 
Iqtisodiy 
faol aholi 
11299.2 
11603.1 
11929.5 
12286.6 
12541.5 
12850.1 
13163.0 
xotin-qizlar 
5332.6 
5362.2 
5523.5 
5648.5 
5691.3 
5829.5 
6004.8 
Yillar 
2014 
2015 
2016 
2017 
2018 
2019 
2020 
Iqtisodiy 
faol aholi 
13505.4 
13767.7 
14022.4 
14357.3 
14642.0 
14876.4 
14766.2 
xotin-qizlar 
6149.6 
6275.5 
6391.1 
6556.3 
6246.0 
6434.6 
6326.2 
1-jadval 
Iqtisodiy faol aholi tarkibiga ish bilan bandlar va ishsizlar kiradi. Miqdoriy ravishda bandlik 
darajasi, ya‘ni ish bilan band bo‘lganlar sonining iqtisodiy faol aholi soni, jumladan, xotin-qizlar 
nisbati bilan tavsiflanadi.
Iqtisodiy faol aholi tarkibiga ishsizlar ham kiradi. Ishsizlik deganda — iqtisodiy faol 
aholining oʻziga loyiq ish topa olmasdan qolishi va mehnat zaxirasiga aylanishi tushuniladi. 
Oʻzbekistonda ishsizlik tushunchasi rasman 1992 yilda “Aholini ish bilan taʼminlash toʻgʻrisida”gi 
qonunining qabul qilinishi bilan me‘yoriy kuch
91
ga ega boʻldi. O‘zbekiston Respublikasi Mehnat 
Kodeksining 60-moddasini “ishsizlar” deb e‘tirof etishgan. 
Ishsizlik inson manfaatlariga ta’sir qiladigan ijtimoiy-iqtisodiy muammolardan biri 
hisoblanadi. Ish joyini yoʻqotish aholi jumladan, xotin-qizlar uchun oilaviy turmush darajasining 
pasayishini, shaxsiy hayotining notinchligini keltirib chiqaradi. Ishsizlar ishlayotganlar bilan bir 
qatorda mamlakatning asosiy ishchi kuchini tashkil qiladi. Iqtisodiyotda ishsizlar muammosini 
oʻrganishdan asosiy maqsad aholining, jumladan, xotin-qizlarning ish bilan bandligini yaxshilash 
orqali mamlakat aholisining turmush darajasini yanada yaxshilashdan iboratdir.
89
https://uza.uz/uz/posts/ Shavkat Mirziyoyevning O'qituvchi va murabbiylar kuniga bag'ishlangan tantanali 
marosimdagi nutqi 30.09.2020 
90
https://gender.stat.uz/uz/i-group-uz/ Uy xo‘jaliklarini oila boshlig‘ining jinsi bo‘yicha taqsimlash  
91
 OʻzME. “Bandlik xizmati” Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil. 668-bet. 

---

297 
Ishsizlar safiga, odatda, nafaqat turli sabablarga koʻra ishdan boʻshatilganlar, balki oʻz 
ixtiyoriga koʻra ishdan ketganlar va yangi ish topishga harakat qilayotgan shaxslar ham kiritilishini 
qayd etish lozim.
Bu toifalarning oʻzaro nisbatlari iqtisodiy rivojlanish bosqichlariga bogʻliq. Mamlakat 
miqyosida 3-5% darajasidagi ishsizlar iqtisodiyot uchun normal holat (ishsizlikning tabiiy 
chegarasi)
92
hisoblanadi.
Bugungi kunda butun dunyoni egallagan pandemiya bizning davlatimiznga ham ta‘sir 
o‘tkazmasdan qolmadi. Pandemiyaning kirib kelishi aholining jumladan, xotin-qizlarning ishsizlik 
darajasini keskin ravishda oshishiga sabab bo‘ldi. Ayni paytda viloyatlar kesimida oladigan bo‘lsak, 
2020 yilda eng yuqori ishsizlik darajasi yanvar va mart oylarida Samarqand va Surxondaryoda 9,8 
% bilan, Jizzax, Qashqadaryo, Sirdaryo va Farg‘onada 9,7 % qayd etilgan. Ishsizlik bo‘yicha eng 
past ko‘rsatkich esa Toshkent shahrida 7,8 % aniqlangan. Ishga joylashtirishga muhtoj mehnat bilan 
band bo‘lmagan aholi (ishsizlar) soni 1399000 kishini tashkil etdi.
93
Ma’lumki O‘zbekistonda aholi o‘rtasida ishsizlik darajasi 2019 yilning dastlabki choragida 
ham 9,4 % ni tashkil etgan edi. Xuddi shuningdek, ishga
joylashtirishga muhtoj mehnat bilan band 
bo‘lmagan aholi (ishsizlar) soni ham 1.4 mln nafarga (1.391mln) yetgan.
Bu ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, 2019 yilga nisbatan 2020 yilda pandemiya sabab aholi 
(ishsizlar) soni 8 mingga oshgan. 
Shunday qilib, bandlik - bu ijtimoiy ishlab chiqarishda odamlarning ijtimoiy foydali ishlarda 
ishtirok etish borasidagi munosabatlar yig'indisini qamrab oladigan universal ishlab chiqarish 
kategoriyasi hisoblanadi.
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, xotin-qizlar bandligi tushunchasi ularning u yoki bu 
sohada bandligi va o’z daromad manbaiga ega ekanligini anglatadi. Xotin-qizlar bandligi 
tushunchasining mohiyati esa mamlakat miqyosida ularning ulushi bilan izohlanadi. Chunki 
yuqorida ta’kidlaginimizdek, har qaysi mamlakatning iqtisodiy taraqqiyoti fuqarolarning bandligiga 
bevosita bog’liq hisoblanadi. Bu jarayonda aholining 50 foizini tashkil etadigan xotin-qizlar 
bandligi, ularning ijtimoiy-iqtisodiy hayotdagi pozitsiyasi o’z navbatida mamlakat taraqqiyotini 
ta’minlovchi omil sifatida yuzaga chiqadi.