Mantiqiy Iqtisodiyot

Institutlar va siyosatlarning ahamiyati

---

134

solishtirish yo'lini topishimiz lozim. 1980-yillarning o'rtalaridan boshlab, Kanadaning

Vankuver shahridagi Freyzer Instituti bir necha hamkorlar bilan birgalikda «Dunyo

iqtisodiy erkinligi» (EFW indeksi) deb nomlanuvchi mamlakatlararo iqtisodiy erkinlik

indeksini e'lon qilib keladi. Endilikda institutlarning jahon tarmog'i tomonidan nashr

etiladigan ushbu indeks mamlakatdagi iqtisodiy institutlar va siyosatning iqtisodiy

erkinlik bilan muvofiqlik darajasini o'lchaydi. U davlat organlari ko'lamini, huquq

tizimi va mulk huquqini, pul barqarorligini, savdo erkinligini va normativ-huquqiy

muhitni hisobga oladi. Indeks 42 ta alohida qismlardan iborat bo'lib, u taxminan 160

mamlakat uchun reytingni taqdim etadi. Reyting ba'zi mamlakatlar bo'yicha 1980-

yilgacha mavjud, qolgan mamlakatlar esa reytingga ma'lumotlar mavjudligiga qarab

qo'shib boriladi.

Ko'p jihatdan EFW indeksi ushbu kitobning oldingi bo'limlarida keltirilgan

elementlarni aks ettiradi. Yuqori EFW reytingiga erishish ichun mamlakatda xususiy

mulk mustahkam himoya ostida bo'lishi, shartnomalarning xolis ijrosi va barqaror

monetar muhit ta'minlanishi zarur. Shuningdek, u soliqlarni past darajada ushlab

turishi, ichki va tashqi savdoga cheklovlar joriy qilishdan saqlanishi, tovar va

resurslarni taqsimlashda davlat xarajatlari va normativ-huquqiy tartiblarga emas, balki

asosan bozorlarga tayanishi lozim. Agar bu institutsional va siyosiy omillar iqtisodiy

ko'rsatkichlarga haqiqatan ham ta'sir ko'rsatsa, unda EWF reytingi doimo yuqori

bo'lgan mamlakatlardagi iqtisodiy holat hamisha reytingi past bolgan

mamlakatlardagiga qaraganda ancha yaxshi bo'lishi kerak.

12-chizmada 2016-yilda EFW reytingi eng yuqori va eng past bo'lgan 10

mamlakatda 2017-yil uchun jon boshiga daromad va uning so'nggi yillardagi o'sish

sur'atlari bo'yicha ma'lumotlar keltirilgan. Yaqinda iqtisodiy islohotlarning ta'siri aniq

sezila boshlagan Gruziya va Mavrikiydan tashqari, reytingning eng yuqorisida

joylashgan mamlakatlar ro'yxati ajablanarli emas. Reytingning eng quyisida Venesuela

joylashgan. Bir vaqtlar Janubiy Amerikadagi eng farovon bo'lgan mamlakat,

Chaves/Maduro hokimiyati ostida kommunistik/sotsialistik iqtisodiy rejalashtirishning

halokatli oqibatlariga yaqqol misolga aylandi. Iqtisodiy erkinlk eng yuqori

mamlakatlarda 2017-yilda jon boshiga o'rtacha daromad 56 740 AQSH dollarini tashkil

---

135

qilib, bu iqtisodiy erkinlik eng past bo'lgan mamlakatlardagi o'rtacha ko'rsatkichdan

qariyb yetti barobarga ko'p demakdir.

12-chizmada ko'rinib turganidek, iqtisodiy erkin mamlakatlarda izchil ijobiy

o'sish darajasi kuzatilmoqda. Iqtisodiy erkinlik darajasi eng past bo'lgan mamlakatlar

turlicha o'sish darajasini namoyish etadilar. Ba'zilari barqarorlik davrida sekin o'sish

darajasidan boshlab tez o'ssa, noto'g'ri siyosat yuritgan boshqa mamlakatlarda vaqt

o'tishi bilan hattoki iqtisodiy qisqarish kuzatiladi. O'rtacha yillik o'sish darajasi

reytingda eng yuqori joylashgan guruh uchun 3,7 foizni tashkil qilgan bo'lsa, reytingda

eng pastda joylashgan guruh uchun -0,4 foizni tashkil etadi.

---

136

12-chizma: Iqtisodiy erkinlik, daromad va iqtisodiy o'sish

Iqtisodiy erkinlik

Mamlakat

2017-yil uchun jon

boshiga YIM

2013-2017-yillarda yillik

o'sish sur'atlari