“Mantiq”- (grekcha–logos) atamasi «fikr», «so’z», «aql», «qonuniyat»

---

          “Mantiq”- (grekcha–logos) atamasi «fikr», «so’z», «aql», 

«qonuniyat» kabi ma’nolarga ega. 

           Tafakkur bilishning yuqori «rasional» (lotincha ratio – aql) bilish 

bosqichi bo’lib, unda predmet va hodisalarning umumiy, muhim 

xususiyatlari aniqlanadi, ular o’rtasidagi ichki, zaruriy aloqalar, ya’ni 

qonuniy bog’lanishlar aks ettiriladi. 

          Formal mantiq  - fikrlashning tuzilishi va uning qonunlari haqidagi 

fandir. 

         Induktiv mantiq - (lot. Intuitio – dikqat bilan e’tibor berish, diqqat 

bilan kuzatish) – Hozirgi zamon noklassik mantig’i tarmog’i bo’lib, 

matematik intuisiya prinsiplaridan kelib chiqadi. 

         Konsruktiv mantiq – hozirgi zamondagi matematik mantiqning 

asosiy oqimlaridan biri. 

         Logisizm – bu oqim ham Kantor to’plam nazariyasidagi 

paradokslarni hal qilishga intilish asosida vujudga kelgan. 

         «Intuisiya» – lotincha intuitio so’zidan olingan bo’lib, «diqqat bilan 

tikilib qarayman»,  ma’noni bildiradi 

        «Avtoritet» - (autoritas – hokimiyat, ta’sir) – keng ma’noda ijtimoiy 

hayotning turli sohalarida biror shaxsning yoki tashkilotning ko’pchilik 

tomonidan tan olingan norasmiy ta’siridir. 

         Termin-qat’iy bitta tushunchani ifoda qiluvchi so’z bo’lib, muayyan 

ilmiy bilish sohasida bir xil ma’noda ishlatiladi. 

        Hukm – predmetga ma’lum bir belgining (xossaning, 

munosabatning) xosligi yoki xos emasligini ifodalovchi tafakkur 

shaklidir. 

        «Aylantirish» - (lot.–obversio) shunday mantiqiy usulki, unda 

berilgan mulohazaning miqdorini saqlagan holda, sifatini o’zgartirish 

bilan yangi mulohaza hosil qilinadi. 

---

         «Almashtirish» - (lot.–conversio) shunday mantiqiy xulosa 

chiqarish usuliki, unda xulosa berilgan mulohazadagi subyekt va 

predikatning o’rnini almashtirish orqali keltirib chiqariladi. 

        Predikatga - qarama-qarshi qo’yish (lot.– contrapositio) bevosita 

xulosa chiqarishning mantiqiy usullaridan biri bo’lib, bu usul 

qo’llanilganda  mulohaza avval aylantiriladi, so’ngra almashtiriladi.