Mana shularni hisobga olib

didelkoeffitsenti hisoblanadi. Bu qo'rsatkich 10% anchayuqorita'minlanganaholio'rtachadaromadlariva 10% engkamta'minlanganlaro'rtachadaromadio'rtasidashnisbatniifodalaydi.

Yashi daromadningaholiguruxlario'rtasidataqsimlanishinixarakterlashuchun aholidaromadlaritengsizligiindeksi (Djinikoeffitsiyenti) ko'rsatkichqo'llaniladi. Bu ko'rsatkichqanchalikkattabo'lsa, (ya'ni 1,0 gayaqinlashsa) tengsizlikshunchakuchlibo'ladi. Jamiyata'zolaridaromadlaritenglashibborgandabuko'rsatkich 0 (nol)gaintiladi.

Bozoriqtisodiyotigao'tishdavridaiqtisodiybeqarorliktufayliqarabchiqilganbuko'rsatkicho'sishtamoyiligaegabo'ladi. Umumiydaromadningtabaqalanishialohidatarmoqlarvafaoliyatsohalaridaishhaqidarajasidagifarqlarningortishibilanbirgaboradi. Milliyiqtisodiyotdao'rtachaishxaqiningtarmoqlar, korxonalarvaishlovchilarkategoriyasibo'yichayuqoritengsizligitarkibtopadi.

JumladanO'zbekistopdao'rtachaoylik nominal ishhaqigaiisbatanalohidatarmoqlardaishhaqidarajasiningo'zgarishiquyidagima'lumotlarbilanxarakterlanadi.

67. O‘zbekistondakechayotganbugungio‘zgarishlarmamlakatyangitarixiniboshlabberdi, desakmubolag‘abo‘lmaydi. Zotan, yurtimizdaijtimoiy-iqtisodiy, siyosiyvaboshqasohalardayuzberayotganulkanyangilanishlardavlatimizningdunyohamjamiyatibilan tom ma’nodaintegratsiyalashuvinita’minlamoqda. Muxtasaraytganda, bugunyurtimizdunyonio‘zigachorlayapti, yopiqlikdanochiqpragmatiksiyosat sari yuzlanmoqda. Bundaytutum, shubhasiz, bugungachamavjudbo‘lgantartib-qoidalarniislohqilishvaularnidunyoandozalarigauyg‘unlashtirishnitaqozoetadi. KasabauyushmalariFederatsiyasininghamkortashkilotlarishtirokida“Harakatlarstrategiyasivakuchliijtimoiysiyosat: xalqaroamaliyotvaO‘zbekistontajribasi” mavzusidagixalqarokonferensiyanio‘tkazishtashabbusimohiyatida ham aynanshumuddaomujassamtopgan.Biz nimalarnimaqsadqilmoqdamiz? Engavvalo, Harakatlarstrategiyasidoirasidamamlakatimizdahayotgatatbiqetilayotganmutlaqoyangichaijtimoiysiyosatningmazmunvamohiyatinidunyojamoatchiligigayetkazish, qolaversa, davlatorganlari, kasabauyushmalari, Savdo-sanoatpalatasivafuqarolikjamiyatiboshqainstitutlariningaholiniijtimoiyhimoyaqilishborasidagio‘zarohamjihatligivasherikligiistiqbollarinibelgilabolishnirejalashtirmoqdamiz.Maqsadgako‘ra, mazkuranjumanijtimoiy-mehnatmasalalarinihaletishdabevositaqatnashayotganishtirokchilarningtaklifvamulohazalarihamdatajribalarinikonstruktivmuhokamaqilish, o‘zarofikralmashishlariuchunxalqaroplatformavazifasinio‘taydi. Bu format shak-shubhasiz,O‘zbekistonningochiqligini, faol, amaliyhamkorlikka, xalqarovachet el tajribalarinio‘rganishasosidaaholiniijtimoiyhimoyaqilishbo‘yichavazifalarnihaletishgatayyorligini ham namoyishetadi.Shunialohidaaytishkerakki, mazkurg‘oyaXalqaroMehnattashkiloti (XMT), Xalqarokasabauyushmalarikonfederatsiyasi (XKK), Umumevropakasabauyushmalarimintaqaviykengashi (UYEKUHK), Xalqaroishberuvchilartashkilotikabinufuzlixalqarotashkilotlartomonidanqo‘llab-quvvatlandi. Vauningishidamazkurtashkilotlarmutasaddilari, shuningdek, ijtimoiytaraqqiyot, iqtisodiyotvahuquqsohasidagimilliyvachetellikekspertlarqatnashishikutilayotir.Forum o‘zdasturidamamlakatimizdagiijtimoiy-iqtisodiyahvol, sog‘liqnisaqlashsohasidagiishlar, ta’lim, ijtimoiyinfratuzilma, arzonuy-joylar, ishjoylaridagimehnatsharoitlari, davlatorganlari, kasabauyushmalarivaishberuvchihamkorligiborasidaaniqtasavvurgaegabo‘lishlariuchunishtirokchilarningbevositajoylargasafaruyushtirilishini ham ko‘zdatutgan. Qolaversa, anjumandayalpimajlislardantashqari, aholining real daromadlarivabandliginiizchiloshirishorqalifaolijtimoiyhimoya, aholiniijtimoiyhimoyalashvasog‘lig‘inimuhofazaqilishyo‘nalishidagidavlattiziminitakomillashtirish, xotin-qizlarningijtimoiy-siyosiyfaolliginioshirish, aholiningyashashsharoitlariyaxshilanishinita’minlovchiarzonuy-joylarqurilishi, yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiyavaijtimoiyinfratuzilmanirivojlantirishhamdamodernizatsiyaqilishbo‘yichamaqsadlidasturlarniamalgaoshirish, ta’limva fan sohasinirivojlantirishistiqbollari, yoshlargaoiddavlatsiyosatinitakomillashtirishkabiyo‘nalishlarbo‘yichamunozaralari ham rejalashtirilgan.

68. Iqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolishob’ektivravishdashartlanadi. Ko‘plabiqtisodchilariqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolinishiningzarurliginifaqatbozorningkamchiliklari, uningko‘plabiqtisodiymuammolarnihal eta olmaslikholatibilanizohlaydilar. Bu ma’lumma’nodato‘g‘ribo‘lsada, biroq, iqtisodiyotgadavlatta’siriningob’ektivzarurliginiengavvaloishlabchiqaruvchikuchlarningrivojlanishibilanbelgilanadi. Iqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolishningob’ektivasosibo‘lib ham milliyiqtisodiyotdarajasida, ham xalqaromiqyosdaijtimoiymehnattaqsimotiningrivojlanishinegizidaishlabchiqarishningumumlashuvijarayonixizmatqiladi.

Bu jarayonquyidagilardanamoyonbo‘ladi:

-chuqurlashibborayotganijtimoiymehnattaqsimotiasosidaishlabchiqarishningixtisoslashgantarmoqlariningo‘zaroaloqasivao‘zarobog‘liqligiyanadakuchayadi;

-ishlabchiqarishningkooperatsiyalashuvivamarkazlashuvinatijasidaalohidaxo‘jalikbirliklariningmaydabo‘laklargaajralibketishholatlaribarhamtopadi;

-ishlabchiqarishningyirikkorxonalardato‘planuvijarayonio‘sadi;

-turliiqtisodiymintaqalaro‘rtasidagiiqtisodiyaloqalarvafaoliyatalmashuvijadallashadi.

Ishlabchiqarishningumumlashuvidarajasiningoshishibilano‘zaromuvofiqlashtirilganholdaxo‘jalikyuritish, takrorishlabchiqarishnisbatlariniongliravishdatartibgasolish, yirikishlabchiqarishmajmualari, yaxlitiqtisodiyotnimarkazlashtirilganholdaboshqarishgaob’ektivehtiyojpaydobo‘ladi. Shunga ko‘ra, iqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolishishlabchiqarishmunosabatlarining har qandaytizimidaishlabchiqarishumumlashuviningma’lumdarajasidaob’ektivzaruriyatgaaylanadi.

Iqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolishdegandadavlatningjamiyata’zolariningehtiyojlariniqondirishdarajasinioshirishuchuncheklanganishlabchiqarishresurslaridanyanadasamaralifoydalanishnita’minlovchi, umumiyiqtisodiymuvozanatgaerishishgayo‘naltirilgan, ijtimoiytakrorishlabchiqarishjarayoninitashkiletishbo‘yichafaoliyatitushuniladi.

Bozorxo‘jaligisharoitidaiqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolishqonunchilik, ijroetishvanazoratqilishxususiyatidagitadbirlartizimidaniboratbo‘ladi.

Hozirgisharoitdaiqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolishtakrorishlabchiqarishjarayonigategishlibirqatorvazifalarnihalqilishgaqaratiladi. Bularjumlasigaiqtisodiyo‘sishnirag‘batlantirish, bandliknitartibgasolish, tarmoqvamintaqaviytuzilmalardagiijobiysiljishlarniqo‘llab-quvvatlash, eksportnihimoyaqilishkabilarnikiritishmumkin.

Iqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolishmexanizmito‘g‘risidato‘laroqtasavvurgaegabo‘lishiuchununingmaqsadi, vazifalarivatartibgasolishusullarihamdavositayokidastaklarinito‘laroqtavsiflashlozim.

Iqtisodiyotnidavlattomonidantartibgasolishningasosiymaqsadiiqtisodiyvaijtimoiybarqarorliknita’minlash, mavjudtuzumnimamlakatichidavaxalqaromaydondamustahkamlashvaunio‘zgaribturuvchisharoitgamoslashtirishhisoblanadi.

Bu asosiymaqsaddanbirqatoraniqmaqsadlarkelibchiqadi. Ularjumlasigaiqtisodiysiklnibarqarorlashtirish; milliyxo‘jaliklarningtarmoqvamintaqaviytuzilishinitakomillashtirish, atrof-muhitholatiniyaxshilashkabilarnikiritishmumkin.

69. Davlatmilliyiqtisodiyotnitartibgasolishdabirqatorusullardanfoydalanadi. Bu usullarniumumlashtiribquyidagichaguruhlashmumkin:

bevositata’sirqilishusullari;

bilvositata’sirqilishusullari;

tashqiiqtisodiyusullar.

Markazdanboshqarishtartibiustunbo‘lganmamlakatlardadavlatningiqtisodiyjarayonlargaaralashuvidabevositata’sirqilishusullariustunbo‘lsa, bozoriqtisodiyotiesabirinchinavbatdaiqtisodiyjarayonlarnibilvositatartibgasolishbilanbog‘langan. Shu bilanbirgabarchamamlakatlardaiqtisodiyotningdavlatsektorimavjud. Davlatsektoriniboshqarishmulkchilikningdavlatshakligaasoslanib, u asosanquyidagiuchtayo‘lorqalishakllanadi:

1) ishlabchiqarishvositalariegalarigapulyokiqimmatliqog‘ozlarbilantovonto‘lashorqalimulknimilliylashtirish;

2) davlatbyudjetimablag‘larihisobigayangikorxonalar, ba’zihollardayaxlittarmoqlarnibarpoetish;

3) davlattomonidanxususiykorporatsiyalarningaksiyalarinisotibolishvaaralashdavlat-xususiykorxonalarinitashkiletish.

Davlatiqtisodiyotnibevositatartibgasolishdama’muriyvositalardanfoydalanadi. Ma’muriyvositalardavlathokimiyatikuchigatayanadivataqiqlash, ruxsatberishvamajburqilishxususiyatidagitadbirlarnio‘zichigaoladi. Ayniqsaishlabchiqarishtanazzulgauchragandavrdaiqtisodiyotgabilvositata’sirqilishtadbirlarikamsamaralibo‘lib, ma’muriyvositalardanfoydalanishgaustunlikberiladi. Bu usullardanquyidagilarnialohidako‘rsatishmumkin:

a) iqtisodiyotningayrimbo‘g‘inlari – transport, aloqa, atom vaelektrenergetikasi, kommunalxizmatvaboshqasohalarnibevositaboshqarish. Bundadavlatmulksohibivatadbirkorsifatidao‘zigaqarashlikorxonavatashkilotlariqtisodiyhayotidafaolqatnashadi;

b) narxlarvaishhaqini «muzlatib» qo‘yishsiyosati. Bu iqtisodiyotgaaralashishningantiinflyatsiontadbirlarihisoblanib, inflyatsiyaniyumshatishgaqaratiladi;

v) ishbilanbandlikxizmatifaoliyati (mehnatbirjalari)nitashkilqilish. Davlatbufaoliyatnitashkilqilishbilanishsizlikniqisqartirishchoralariniko‘radi. Ularnizarurkasblargaqaytatayyorlaydi, ishbilanta’minlanmaganlarganafaqaberadi, muhtojlargayordamko‘rsatadi;

g) iqtisodiysohanitartibgasolishniko‘zdatutuvchiqonunlarniishlabchiqishvaqabulqilish (monopoliyagaqarshiqonunchilik, tadbirkorlikto‘g‘risidagi, bank sohalari, qimmatliqog‘ozlarbozoriningfaoliyatinitartibgasolishniko‘zdatutuvchiqonunlar).

Shu orqalibozormunosabatlariningrivojlanishiqonunyo‘libilankafolatlanadi, turlimulkshakllariningdaxlsizligita’minlanadi, monopoliyalargayo‘lberilmaydivaerkinraqobatgasharoityaratiladi.
70. Jaxon xo‘jaliginingvujudgakelishiobektivtarixiyjarayonbo‘lib, xarxilmamlakatlaro‘rtasidaiqtisodiyaloqalarningchukurlashuvidaniboratdir. Bozoriqtisodiyotiningkupyilliktaraqqiyotinatijasida XIX asrva XX asrbusagasidakapitalistikxo‘jalikko‘rinishidabo‘lganjaxonxo‘jaligivujudgakeldi.Jaxon xo‘jaligixalqaroiqtisodiymunosabatlartizimivaularningamalgaoshibborishvositalariningbirbutunyaxlitligidaniborat.Fan-texnikataraqqiyotinatijasidaishlabchiqaruvchikuchlarningrivojlanishivamexnattaqsimotiningchukurlashuvinatijasidamilliyiqtisodiyotlarrivojlanib, ichkibozordantashkibozorgautishzaruratipaydobo‘ldi.Mexnattaqsimotinafaqatbirmamlakatdoirasida, u mamlakatlaro‘rtasidaxamamalga osha boshladi. Natijadaxalqaromexnattaqsimotivujudgakeldi. Xalqaromexnattaqsimotijaxonxo‘jaliginingtashkiltopishivarivojlanishiningmuxixitomiligaaylandi.Jaxon xo‘jaligiishlabchiqaruvchikuchlarningasrlardavomidagirivojlanishi, milliy.regionalvaumumjaxonmikyosidamexnattaqsimotininguzluksizchukurlashibborishi, turlimamlakatlarishlabchiqarishiningyakkalanganxolatdanchiqishivaularningasta-sekindavlatlararoxo‘jaliktizimigakiribborishiningnatijasidir.Xalqaromexnattaqsimotiningchukurlashibborishimamlakatlaro‘rtasidagi fan-texnika, ishlabchiqarish, savdo-iqtisodiyaloqalarningobektivasosibo‘libxisoblanadivashutufayliishlabchiqarishningbaynalminallashuviumumjaxonjarayonigaaylanadi.Demak, xalqaromexnattaqsimotibutunjaxonxo‘jaliginingtashkiltopishivarivojlanishiningxalqiluvchiomilidir. Jaxon xo‘jaligibarchamilliyxo‘jaliklarniuzichigaoladi.Jaxon xo‘jaligimunosabattarzidauzobektivasubektiega.Xalqaromikyosdaresurslarningtaqsimlanishivasamaraliishlatilishi, ishlabchiqarishningixtisoslashuvi, uningkooperatsiyasi, iqtisodiyintegratsiya, savdo-sotik, ilmiytexnikaviyxamkorlik, koloklik vakashshoklikkachekkuyish, ekologiyagazararyetkazmaydiganiqtisodiyfaoliyatyurgizishkabilarumumjaxonmunosabatlariningobektibo‘lsa, turlidavlatlar, xalqarovamilliyfirmalar, xalqarotashkilotlarularningsubektixisoblanadi.

I- bosqich. Jaxon xo‘jaligitaraqqiyotidastlabkibosqichdamamlakatlarikkitoifagabulingan:

1. 
   Kapitalistikmonopoldavlatlar.
   
2. 
   Mustamlaka, yarimmustamlakavakarammamlakatlar.
   

II-bosqich. 1920-yildan to 1990-yilgacha bo‘lganbosqichdajaxonxo‘jaligiikkikaramakarshixo‘jaliktizimiga, ya'nijaxonkapitalistikvasotsialistikxo‘jaliktizimlarigabulingan.Ularo‘rtasidagikeskiniqtisodiy, goyaviy, siyosiymusobakadasotsialistikjaxonxo‘jaligimaglubiyatgauchradi.

III-bosqich. Jaxon xo‘jaliginingxozirgibosqichidabozoriqtisodiyotigautishdavriniboshidankechirayotganmustakildavlatlarjaxonxo‘jaligigakirishuchuniqtisodiyisloxatlarutkazishorqalikupginamamlakatlargaxosbo‘lganbozoriqtisodiytiziminishakllantirmokdalar.Jaxon xo‘jaligima'lumbirqonuniyatlarasosidarivojlanadi. Jaxon xo‘jaligibozorqonuniyatlarigaamalqiladi.\

71. Oldingi boblarda iqtisodiy munosabatlarning namoyon bo’lish xususiyatlari va qonuniyatlari alohida olingan xo’jalik sub’ektlari va milliy iqtisodiyotlarga nisbatan ko’rib chiqilgan edik. Shuningdek, bu munosabatlarni nafaqat alohida xo’jalik sub’ektlari va iqtisodiyotlar, balki butun jahon xo’jaliga nisbatan ham ko’rib chiqish muhim hisoblanib, bunda mazkur munosabatlarning namoyon bo’lish shakllari mazmun jihatdan farqlanadi.

Hozirgi zamon jahon xo’jaligi rivojining muhim tamoyili milliy xo’jaliklarning baynalminallashuvi, shu asosda jahon xo’jaligi va avvalo jahon bozorining shakllanishi va rivojlanishidan iborat. Bu insoniyat taraqqiyoti uchun ijobiy bo’lgan jarayonga etmish yildan ortiq davr davomida dunyoning ikki qarama-qarshi ijtimoiy-siyosiy tizimiga bo’linganligi qarshi ta’sir ko’rsatib keldi. Hozir yangi davr boshlandi, dunyoning iqtisodiy rivojlanishi va shunga mos ravishda O’zbekiston bilan jahon hamjamiyati mamlakatlari o’rtasidagi aloqalarning butunlay yangi imkoniyatlari vujudga keldi.

O’zbekiston va jahon hamjamiyati mamlakatlari o’rtasidagi har tomonlama aloqalarning kengayishi va chuqurlashuvi har ikki tomon uchun iqtisodiy va siyosiy jihatdan foydali hisoblanadi. Shu bilan birga, har bir mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishi, uning milliy xo’jaligi ko’’ darajada nafaqat bu mamlakatning ichki imkoniyatlari bilan, balki uning xalqaro ijtimoiy mehnat taqsimotida qatnashish darajasi va miqyosi, butun insoniyat resurslari bilan aniqlanadi.

Bu holatlar jahon xo’jaligi aloqalari va milliy xo’jaliklarning iqtisodiy rivojlanish muammolarini alohida tahlil qilishni taqozo qiladi. Shunga ko’ra ushbu bobda jahon xo’jaligining tarkib to’ishi, bunda ishlab chiqarishning baynalminallashuvi va globallashuv jarayonlarining o’rni, xalqaro iqtisodiy munosabatlarning shakllari, jahon infratuzilmasining rivojlanishi, jahon xo’jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish masalalari bayon etiladi

72 Xalqaro mehnat taqsimoti - ayrim mamlakatlarning muayyan mahsulotlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashuvi va mahsulotlarni ayirboshlashi. Ijtimoiyhududiy mehnat taqsimotining yuqori shakli, jahon bozorining va davlatlar oʻrtasidagi iqtisodiy munosabatlarning asosini tashkil etadi, davlatlar milliy xoʻjaliklarini jahon xoʻjaligi tizimiga birlashtirish omili boʻlib, obʼyektiv jihatdan mehnat unumdorligining oʻsishiga yordam beradi. Jamiyat taraqqiyotining dastlabki davrlarida ayrim mamlakatlarda tabiiy sharoitlar tafovuti bilan bogʻliq boʻlgan Xalqaro mehnat taqsimotit.ning sodda koʻrinishlari mavjud boʻlgan. 19-asrning oʻrtalaridan Yevropa mamlakatlarida juda katta miqdordagi xom ashyo, tez oʻsib borayotgan shahar aholisi uchun oziq-ovqat keltirishni talab etgan mashina industriyasining paydo boʻlishi Xalqaro mehnat taqsimotit.ning rivojlangan shakllarini yuzaga keltirdi.

Xalqaro savdo bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega:

1. Iqtisodiy resurslarning harakatchanligi mamlakatlar O'rtasida, mamlakat ichidagiga qaraganda ancha past bo'ladi. Masalan, ishchilar mamlakat ichida viloyatdan viloyatga, hududdan hududga erkin o'tishi mumkin. Mamlakatlar o'rtasidagi til va Madaniy to'siqlar haqida gapirmaganda ham, immigratsion qonunlar ishchi kuchining mamlakatlar o'rtasidagi migratsiyasiga qatgiq cheklashlar qo'yadi. Soliq qonunchiligidagi, davlat tomonidan tartibga solishning boshqa tadbirlaridagi farqlar va boshqa qator institutsional to'siqlar real kapitalning milliy chegara orqali migratsiyasini cheklaydi.

2. Har bir mamlakat har xil valutadan foydalanadi. Bu mamlakatlar o'rtasida xalqaro savdoni amalga oshirishda muayyan qiyinchiliklar tug'diradi.

3. Xalqaro savdo siyosiy aralashuv va nazoratga mahkum bo'lib, bu ichki savdoga nisbatan qo'llaniladigan tadbirlardan xarakteri va darajasi bo'yicha sezilarli farqlanadi.

73

Xalqaroiqtisodiymunosabatlar – bujahonningturlimamlakatlario‘rtasidagixo‘jalikaloqalarimajmuidir.Xalqaroiqtisodiymunosabatlarniba’zidatashqiiqtisodiyaloqalar, jahonxo‘jaligialoqalaridebhamatalib, ularquyidagishakllardanamoyonbo‘ladi:

- tovarvaxizmatlarningxalqarosavdosi;

- kapitalvachet el investitsiyalariningharakati;

- ishchikuchimigratsiyasi;

- ishlabchiqarishningdavlatlararokooperatsiyasi;

- fan vatexnikasohasidagiayirboshlash;

- valyuta-kreditmunosabatlari.

Tovar vaxizmatlarningxalqarosavdosiengavvalomilliyxo‘jaliklarningxalqaromehnattaqsimotidagiishtirokigabog‘liq. Xalqaromehnattaqsimotirivojlanishinatijasidajahonbozoritarkibtopadi.

74

Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning ancha murakkab jihatlaridan biri ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi hisoblanib, u o‘z ifodasini ishchi kuchi resurslarining ancha qulay sharoitda ish bilan ta’minlash maqsadida bir mamlakatdan boshqasiga ko‘chib o‘tishida topadi.Xalqaro migratsiya ikkita asosiy tarkibiy qismni o‘z ichiga oladi: emigratsiya va immigratsiya. Emigratsiya – mamlakatlardan doimiy yashash joyiga chiqib ketishni, immigratsiya – mamlakatga doimiy yashash uchun kirib kelishni bildiradi. Xalqaro migratsiya shuningdek repatriatsiya – ya’ni fuqarolarni ilgari chiqib ketgan mamlakatlariga qaytarilishi jarayonini ham o‘z ichiga oladi.

Xalqaro migrantlar beshta asosiy toifaga ajratiladi:

immigrantlar va noimmigrantlar;

shartnoma bo‘yicha ishlashga kelgan migrantlar;

nolegal, yashirin immigrantlar;

boshpana so‘rovchi shaxslar;

qochoqlar.

Fan-texnika yutuqlari bilan xalqaro ayirboshlash bir qator shakllarda amalga oshiriladi. U ilmiy-texnikaviy axborotlar, mutaxasislar, fan sohasi xodimlari bilan ayirboshlashni, tadqiqot va yangiliklarni litsenziya asosida berishni, ilmiy-tadqiqot ishlari o‘tkazishni, umumiy fan-texnika va texnologiyani ishlab chiqarish bo‘yicha qo‘shma tadbirkorlikni o‘z ichiga oladi.

Ilmiy-texnikaviy hamkorlikning muhim shakllaridan biri xalqaro injiniring hisoblanadi. Xalqaro injiniring bir davlat tomonidan boshqasiga sanoat va boshqa ob’ektlarni loyihalashtirish va qurish jarayoniga kerakli hisob-kitob loyihalarini berish hamda injenerlik-qurilish xizmati ko‘rsatishdan iborat bo‘ladi.

75

Xalqaroiqtisodiyintegratsiyabu – turlishaklvaturlidarajadagio’zaro

muvofiqlashganishlabchiqarishtarkibiningmilliyiqtisodiyotlarmehnattaqsimoti

asosidagichuqurvabarqaroraloqalardaniboratmamlakatlarningxo’jalik-siyosiy

birlashuv (qo’shiluv) jarayonidir.

XalqaroI.i. uzoqdavometadigankoʻpbosqichlijarayonboʻlib, turlishakllardayuzberadi. Birinchibosqichdaturlimamlakatlaroʻrtasidaerkinsavdo-sotiqolibboriladigan, bojxonatoʻlovlari, eksportkvotalaribekorqilinganerkinsavdozonalaritashkiletiladi. Natijadadavlatlararotovarayirboshlashdainte-gratsiyalashuvyuzberadi. Ikkinchibosqichdaerkiniqtisodiyzonalarshakllanib, buyerda ham birnechamamlakatlarbirlashadi. Bu bosqichdainstitutegratsionaloqalarsavdo-sotiqbilancheklanmasdansanoat, bank, sugʻurtaishivatexnologiyasohasida ham yuzberadi. Bu zonalarochiqiqtisodiyxududlarhisoblanadi, iqtisodiyaloqalarerkinvakoʻpqirraliboʻlib, barchaiqtisodiyotsubʼyektlariimti-yetlargaegaboʻladilar.

Uchinchibosqichdaumumiybozorshakllanadi. Umumiybozornitashkiletganmamlakatlarningmilliybozorlaribirbiriuchunochiqboʻladi, amaldamilliybozorlarbirla-shib, mamlakatlararoumumiybozorvujudgakeladi. Bu bozordabarchatovarlarerkin, hechbircheklovlarsizkoʻchibyuradi. Ishkuchi, kapitalvatovarlarbirmamlakatdanboshqasigaoʻtadi, qaysimamlakatdaresursniishlatishqulayboʻlsa, u shuyergaboribjoylashaoladi. Umumiybozordaiqtisodiychegaralaramaldabekorkilinadi, bojxonatoʻlovlari, eksportkvotalari, tovarsifatiga talab minimal dara-jaga keltiriladi.