Ma’mur qahhorov

IV.  Xaqiqat,  ta‘bir  joiz  bo‗lsa,  bilish  nazariyasi  v a  umuman 
falsafaning  tub  masalalaridan.    Zero  bu  har  qanday  faoliyatning 
pirov ard  maqsadi.    Buyuk  nemis  mutafakkiri  G.-V.-F.  Gegel  
ta‘biricha,  «eng  jiddiy  extiyoj  –  bu  haqiqatni  bilish  extiyojidir».   Biroq 
haqiqatni  izlab  topish,  uni  soxta  haqiqatdan  farqlay  olish, 
yanglishuv ga yo‗l qo‗ymaslik,  atoqli fransuz olimi  Blez  Paskal qayd 
etganidek,  oson  ish  emas:  «Bunda  uch  maqsadni  ko‗zda  tutish: 
haqiqatni  qidirib  topish,  topgandan  so‘ng  isbotlash,  nihoyat,  uni 
soxtalikdan ayira bilish darkor». 
«Haqiqat  nima?»  degan  sav olga  bir  xil  jav ob  olish  qiyin.    Haqiqat 
ko‗p qirrali v a ko‗p o‗lchamli.  Plyuralizm – har kimning o‗z xaqiqati 
bor  degani.  Ammo kundalik ong, ijtimoiy ruhiyat nuqtai nazaridan 
emas,  nazariy  ong  yuksaqligidan  yondoshilsa,  haqiqatga  falsafiy-
gnoseologik ta‘rif berish talab qilinadi. 
Materializm  falsafasi  uchun  haqiqat  xissiylik  bilan,  xis  qilish  mumkin 
bo‗lgan  narsa  bilan  birday.    Chunonchi,  nemis  allomasi  Lyudv ig  
Feyerbax  to‗g‗ridan-to‗g‗ri:  «Haqiqatlik  –  bu  xis  qilish  bilan  barobar 
narsa » degan.  Idealizm falsafasi v akillari nazarida haqiqat sub‘ekt 
bilan  bog‗liq,  sub‘ektiv   narsa.    Masalan,  taniqli  rus  faylasufi 
N.K.Mixaylov skiy  ta‘biricha,  «Haqiqat  inson  tufayli  mav jud,  insonsiz 
haqiqat  yo‗q».    Pragmatizm  falsafasining  asoschisi,  AQSHlik 
mutafakkir  Charlz  Pirs  uni  «ko‘pchilik  e‘tirof  etgan,  tasdiqlagan  fikr» 
deb  sub‘ektiv -ijtimoiy  fikr  darajasiga  ko‗tardi.    Uning  maslakdoshi 
U.Jems  «har  qanday  foydali  g‗oya  men  uchun  haqiqat»,  deydi.  

---

Nemis faylasufi G.Ioaxim, garchi haqiqat mav judligini e‘tirof etsa-da, 
uni  «cheksiz  bilish  jarayonida  etib  bo‗lmaydigan  ideal»,-  deb 
ta‘riflaydi. 
Tasav v uf v a boshqa diniy-falsafiy yo‗nalishdagi ta‘limotlarga ko‘ra, 
surat  –  obraz,  siyrat  –  ma‘no;  ma‘noga  etish  –  xaqqa  etishdir.  
Jaloliddin  Rumiy:  «Ollohning  yaratgan  olamlari cheksiz bo‘lganiday, 
uning  ilmi  ham  cheksizdir  v a  Kur‘oni  Karim  Ollox  ilmining  hammasi 
emas,  uning  bir  qismi,  binobarin,  bu  ilm  keyin  ham  kashf  etilishi 
mumkin»  degan.    Yangi  haqiqatlarni  ochishda,  alloma  fikricha, 
«yarim  yo‗lda  to‗xtab  qolish  yaramaydi:  haqiqat  yo‘lida  shariat 
bosqichidan ma‘rifatga o‘tiladi.  Ma‘rifati, bilimi oshgani sayin odam 
iloh    g‗aybiga  yaqinlashadi,  haqiqat  oshig‗i  bo‗lib,  Haq  sari 
talpinav eradi».    Demak,  diniy  falsafada  haqiqat  –  Haq  (Olloh), 
haqiqatni bilish – Ollohni anglash. 
Ilmiy,  dunyov iy  falsafa  nuqtai  nazaridan  haqiqat  –  narsa  emas,