Ma’mur qahhorov

K.Popper
ishlab chiqqan 
falsifikatsiya
metodiga ko‘ra esa, ba’zi nazariy bilimlarning 
xaqiqatligini emas, xatoligini isbotlagan maqbuldir. Pirovardida 
pozitivistlar falsafa bilimlarning xaqiqiyligini mantiqiy-lingvistik usulda 
isbotlashi va tizim xoliga keltirishi kerak, deb xisoblaganlar. 
XX asr ijtimoiy falsafasida
 
O.Shpenglerning «
Lokal madaniyatlar
» 
ta’limoti hamda A.Toynbining «
sivilizatsiyalarning xilma - xilligi
» 
nazariyasi yetakchi o‘rin egallaydi. Nemis faylasufi
O.Shpengler
«Yevropaning tanazzuli» nomli asarida tarixni biri – ikkinchisidan uzilib 
qolgan 8 xildagi lokal, ya’ni maxalliy madaniyatlarning yig’indisidan 
iborat, deb ko‘rsatadi. Bular qatoriga olim arab, xind, vavilon, xitoy, 
yunon-rim, vizantiya-arab, maya va rus-sibir madaniyatlarini kiritadi. 
Bu madaniyatlardan har biri boshqa jixatlaridan qa’tiy nazar o‘ziga 
xos diniy asosga egaligi hamda har birining o‘zigagina talluqli 
biologik ritm (marom)ga egaligi bilan ajralib turadi. Lokal 
madaniyatlarning xar biri uchun dunyoga kelish va bolalik, yoshlik va 
kamolga etish, qarilik va so’nish bosqichlari xosdir. Demak, har bir 
maxalliy madaniyat rifojida ravnaqqa erishish (sof madaniyat)
hamda tanazzul davrlari mavjud.O.Shpengler lokal madaniyatlarni 
tadqiq eta borib, ularni evropalashtirish g’oyasiga, ya’niy 
evropatsentrizm
g‘oyasiga keskin qarshi chiqadi. Uning fikricha, xar 
bir lokal madaniyat o‘zicha betakror, binobarin, ular bir-biridan 
mustasno 
xolda 
rivojlanishi 
lozim. 
Demak, 
O.Shpengler 
madaniyatlarning o‘zaro ta’siri va aloqadorligining realligi va bu 
jarayonning axamiyatiga yetarlicha baxo bermagan.
Ingliz jamiyatshunosi
A.Toynbi
«Tarixni o‘rganish» nomli asarida 
madaniyatlarning lokal rivojlanishi g‘oyasiga murojaat qilib, 
O.Shpenglerning ayrim muloxazalariga qo‘shilmasligini bildiradi. 
Toynbining kontseptsiyasi Shpengler ta’limotidan ikki jixati bilan 
farqlanadi: birinchidan, insonda o‘z xayotini erkin belgilash 
imkoniyati mavjud. Ikkinchidan, tarixiy taraqqiyotning davriy modeli 
dunyoviy dinlar (buddizm, xristianlik, islom)ning barcha xalqlarni 
yaqinlashtiruvchi va jipslashtiruvchi bosh omil ekanligi g‘oyasi bilan 
boyitilgandir. A. Toynbi g‘arb xristian sivilizatsiyasi tanazzulga yuz 
tutayotganini turli dalillar asosida isbotlashga xarakat qiladi. Buning 

---

oldini olish maqsadida jaxon xalqlari yagona dinni qabul qilishlari 
lozim, deb xisoblaydi. 
Biz yuqorida xozirgi zamonning asosiy falsaiy ta’limotlari xususida 
qisqacha to‘xtaldik. Vaxolanki jaxon falsafiy tafakkurining bugungi 
xolatini belgilovchi oqim va yo‘nalishlar faqat shular bilan 
chegaralanmaydi. Yuqorida qayd etilganlardan tashqari jamiyat 
taraqqiyotining moxiyati va yo‘nalishlari xaqida baxs yurituvchi 
boshqa ko‘plab ta’limotlar ham mavjud. Shunday qilib, xozirgi 
zamon jaxon falsafasi an’anaviy va noan’anaviy ta’limotlar asosiga 
qurilgan falsafiy oqim, yo‘nalish va maktablardan iborat. Ularni 
o‘rganish fikrlar xilma-xilligini real ta’minlashda katta axamiyatga 
ega. 
TAYANCH TUSHUNCHALAR: 
Yunon falsafiy maktablari, substantsiya, materializm, idealizm, 
dualizm, atomlar, sofistika, sxolastika, realizm, nominalizm, metod, 
dialektika, sensualizm, ratsionalizm, plyuralizm, an’anaviy falsafa, 
noan’anaviy falsafa.
TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR: 
1. Qadimgi yunon falsafasidagi materialistik va idealistik 
ta’limotlarni ajratib ko‘rsating. 
2. Markaziy Osiyolik mutafakkirlarga eng ko‘p darajada ta’sir 
ko‘rsatgan qadimgi yunon faylasuflarini sanab bering. 
3. G’arbiy Evropada Uyg‘onish davri falsafasi qay zaminda yuzaga 
kelgan? 
4. XVIII asr fransuz faylasuflarini birlashtirib turgan umumiy jixat 
nimalardan iborat? 
5. Nemis klassik falsafasi ilgari surgan asosiy g‘oya nima? 
6. XX asr falsafasining asosiy xususiyatlarini sanab bering. 
7. «Xayot falsafasi»ning moxiyati nimada ? 
8. Ekzistentsializm falsafasining ziyolilar orasida keng tarqalishi 
sababi nimada deb o‘ylaysiz ? 
9. Neopozitivizm falsafasining namoyondalari kimlar ? 
10. Jamiyat xaqidagi XX asr falsafiy ta’limotlari xaqida gapirib 
bering. 
11. Irratsionalizm nima va uning qanday ko‘rinishlari bor ? 
ADABIYOTLAR: 
1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch. – T, Ma’naviyat, 
2008. 
2. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. – T., 1998. 

---

3. Karimov I.A. Donishmand xalqimizning mustaxkam irodasiga 
ishonaman.- «Fidokor» gazetasi. 2000 yil, 8 iyun. 
4. Mo’minov I. M. O‘zbekistonda tabiiy-ilmiy va ijtimoiy-falsafiy 
tafakkur tarixidan.-T., Fan, 1998. 
5. Yo’ldoshev S.Antik falsafa. – T. , 1999.
6. Falsafa tarixi. - T, Sharq, 2002. 
7. Falsafa. Ma’ruzalar matni. – T., 2000. 
8. Falsafa. O’quv qo’llanma. E. Yusupov taxriri ostida – T. , Sharq, 
2000 .