Ma’mur qahhorov

Gotfrid 
Leybnits
(1646-1716) 
substantsiyalarning ko‘pligi xaqidagi ta’limoti bilan tanilganlar. 
Leybnits ularni 
monadalar
deb atagan. Monadalar xaqidagi 
g‘oyalar uning «Monadologiya» nomli asarida bayon etilgan. 
Monada, Leybnits fikricha, moddiy emas, balki ruxiy xodisa bo‘lib, 
monadalar ko‘p turlidir. Bosh monada - xudoning ziyosi, nuridir. «Har 
bir monada o‘zi uchun bir dunyo, har biri o‘zi uchun mustaqil birlikdir, 
- deb yozgan edi mutafakkir, - Monadalardan har biri o‘zining 
aloxida o‘zgarishlariga intiladi va ular boshqa xamma narsalar bilan 
muxim bog’lanishlarga ega ekanligi sababli ayni vaqtda uning xam 
tarkibida bo’ladi». Sezuvchan monadalar «jon» deb, aqlga ega 
monadalar «rux» deb nomlanadi. Ong va aql monadalar taraqqiyot 
darajasi belgisidir. 
Leybnits bilish nazariyasida ingliz faylasufi, materialist Jon Lokk 
qarashlariga, uning sensualizmiga zid ravishda ratsionalizm 
g’oyalarini ilgari surdi, sezgilar, umuman xissiy bilishning axamiyatini 
rad etib, aqlning axamiyatiga yuksak baxo berdi. Xaqiqat xaqida 
so‘z yuritar ekan, olim xaqiqat barcha mantiqiy, matematik 
xaqiqatlarni o‘z ichiga oladi, deb xisoblagan. Uning fikricha, faktik 
xaqiqatlarga tabiiy fanlarning xaqiqatlari kiradi. Atoqli mantiqshunos 
sifatida u to‘g‘ri fikrlashning to‘rtinchi qonuni – etarli asos qonunini 
ishlab chiqdi, fanga kiritdi va uni «xodisalararo bog‘lanish zanjirlarini 
topish vositasi» deb baxoladi. Leybnits tabiat va jamiyatdagi xamma 

---

narsalarda xudoning amri, iloxiy muvofiklik mavjud, degan xulosa 
chiqardi.
Garbiy Evropa falsafasida XVIII asr fransuz mutafakkirlari